Το τραγούδι της ημέρας [30.07.21]

Από τον Στέλιο Ζερβάκη

«Είμαι αητός χωρίς φτερά»
μουσική: Μάνος Χατζιδάκις,
στίχοι: Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου
ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης

Μάνος Χατζιδάκις – Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου. Τρία πρόσωπα, τρία «ρυάκια» που χύθηκαν για το έτος 1963 στο ενιαίο ποτάμι του λαϊκού τραγουδιού με αποτέλεσμα ένα αριστουργηματικό τραγούδι με δεκάδες επανεκτελέσεις. Για την ακρίβεια, και η πρώτη εκτέλεση του «Είμ’ αητός χωρίς φτερά» δεν ήταν απ’ τον Μπιθικώτση.

Το τραγούδι ακούστηκε πρώτη φορά στην ταινία του Σωκράτη Καψάσκη με τον τίτλο «Αγάπη και θύελλα» απ’ τον (και μπουζουξή) Διαμαντή Πανάρετο, ενώ ο μύθος θέλει την ποιήτρια και στιχουργό εκατοντάδων λαϊκών επιτυχιών Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου να ρίχνει το χαρτί με τους στίχους του κομματιού κάτω απ’ την πόρτα του σπιτιού του Μάνου Χατζιδάκι σε μια περίοδο που το τραγούδι μετασχηματιζόταν εις βάρος των παλιών λαϊκών δημιουργών. Πασίγνωστο, βέβαια, το κομμάτι έγινε και αγαπήθηκε από τη φωνή του Μπιθικώτση το 1963, ενώ η δαιμονική εκτέλεση στο μπουζούκι ανήκει στον Γιώργο Ζαμπέτα.

Η σύμπραξη Χατζιδάκι – Μπιθικώτση – Παπαγιαννοπούλου βέβαια δεν ήρθε απ’ το πουθενά. Από νωρίς ο συνθέτης είχε εκδηλώσει τον θαυμασμό και την αγάπη του για το ρεμπέτικο και το λαϊκό τραγούδι με σημείο – σταθμό τη διάλεξη που είχε δώσει για το θέμα στο Θέατρο Τέχνης το 1949. Ο Χατζιδάκις είχε στραμμένες τις κεραίες του στο λαϊκό τραγούδι πάντα. Mεταγενέστερα ηχογράφησε ανάμεσα σε άλλα τα «Πέριξ» και τον «Σκληρό Απρίλη του ’45», ενώ το 1955 –χρονιά τού επίσης λαϊκού «Αγάπη πού ’γινες δίκοπο μαχαίρι» απ’ την ταινία «Στέλλα» του Κακογιάννη– συναντιέται στου Φλόκα για πρώτη φορά με τον Μπιθικώτση.

«Θέλω να πω τα τραγούδια σας από την ταινία “Λατέρνα, φτώχεια και φιλότιμο”. Με έστειλε να σας βρω ο Μηλιόπουλος της Columbia», είπε ο Σερ στον Μάνο και η σύμπραξη δεν άργησε να γίνει. Το «Γαρίφαλο στ’ αυτί» είναι το ένα διαμαντάκι και το «Είμαι άντρας και το κέφι μου θα κάνω» το άλλο – με την ορχήστρα του Τσιτσάνη παρακαλώ! Οι μουσικοί και δημιουργοί των δύο πτερύγων του τραγουδιού ανακατεύονται και συνεργάζονται, ενώ το 1960 και η ηχογράφηση του «Επιτάφιου» από Μίκη και Μπιθικώτση επίσης ανακατεύει την τράπουλα και μεταβάλλει τους όρους του μουσικού τοπίου σπάζοντας τις παλιές συμβάσεις (εδώ σημειώστε το όνομα του Μανώλη Χιώτη που έπαιξε καταλυτικό ρόλο).

Εναν χρόνο πριν από την ηχογράφηση του «Είμ’ αητός χωρίς φτερά», το 1962, ο Χατζιδάκις γράφει τη μουσική για το θεατρικό «Καίσαρ και Κλεοπάτρα» του Μπέρναρντ Σο και για πρώτη φορά χρησιμοποιεί αυτούσια τη μελωδία του δωδεκανησιακού τραγουδιού «Πέρα στους πέρα κάμπους» στο κομμάτι «Τα έξυπνα παπάκια». Πέραν, όμως των πειραματισμών του Μάνου και του Μίκη, τα ξένα δάνεια, τα ανακατέματα και τις συμπράξεις που είχαν ως αποτέλεσμα τη γέννηση του λεγόμενου έντεχνου στη δεκαετία του ’60 –και κατόπιν της πριμοδότησης του πανίσχυρου άνδρα της Columbia Τάκη Β. Λαμπρόπουλου– ο Μάνος γράφει και αυτούσια, συμπαγή λαϊκά τραγούδια όπως το 1957 τον «Γκρεμό» με τον Ορφέα Κρεούζη – που επανεκτέλεσαν ο Μητσιάς και ο Ανδρεάτος.

Σε αυτήν την κατηγορία ανήκει και το «Είμ’ αητός χωρίς φτερά», απ’ τη φωνή του Μπιθικώτση, του παλιού γνώριμου του Χατζιδάκι. Που ακούγεται σε μια ταραγμένη πολιτικά εποχή – την ίδια χρονιά έχουμε τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη και την παραίτηση της κυβέρνησης Καραμανλή. Για να αποτυπώσει μια ερωτική απογοήτευση με τον παλιό περήφανο τρόπο.