O ρυθμός της ιστορίας

Της Ελένης Τσολιά

Ο μουσικοσυνθέτης Ντμίτρι Σοστακόβιτς γεννήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου του 1906 στο Πετρογκράντ, την σημερινή Αγία Πετρούπολη. Η μητέρα του ήταν εξαιρετική πιανίστρια γι’ αυτό και ο Ντμίτρι μεγάλωσε σε ένα σπίτι γεμάτο μουσική. Από την ηλικία των δεκατριών ετών άρχισε να φοιτά στο Ωδείο του Πετρογκράντ όπου το 1926 συνέθεσε τη διπλωματική του εργασία. Η μουσική του, μόλις είκοσι χρόνων, Ντμίτρι, που όλοι ακόμα αποκαλούσαν Μίτια, με το υποκοριστικό του όνομα, ήταν μια καινούργια σελίδα στην ιστορία της ρωσικής μουσικής. Πολύ σύντομα οι συνθέσεις του ηχούσαν στις αίθουσες του Βερολίνου και της Νέας Υόρκης. Η μουσική του ποτέ δεν πέρασε από το στάδιο των νεανικών δημιουργιών, ήταν από την αρχή ώριμη, δυναμική αλλά και λυρική. 

Όπερα «Μύτη» (1926-1927)

Ένα μόνο χρόνο μετά τη διπλωματική του εργασία συνέθεσε την όπερα «Μύτη». Ένα γκροτέσκο βαθιά αλληγορικό, βασισμένο σε ένα μικρό διήγημα του Νικολάι Γκόγκολ. Ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς επέλεξε να γράψει μουσική για το διήγημα αυτό γιατί του έδινε τη δυνατότητα να σατιρίσει την εποχή του τσάρου Νικολάου Β’. Ο Σοστακόβιτς εξιστορεί όλα τα κωμικά στοιχεία με σοβαρότητα όπως ακριβώς και ο Γκόγκολ. Αυτή είναι η δύναμη της γραφής του Γκόγκολ αλλά και της μουσικής του Σοστακόβιτς.

Η παρωδία έχει τη δύναμη και την ικανότητα να χλευάζει ήθη, καταστάσεις και πρόσωπα, η δε μουσική έχει το φοβερό πλεονέκτημα να λέει τα πάντα χωρίς να λέει τίποτα. Στην όπερα «Μύτη» σε πρώτο επίπεδο σατιρίζονται τα ήθη της προεπαναστατικής Ρωσίας. Οι προεκτάσεις όμως και οι παραλληλισμοί με τη σύγχρονη του κοινωνία ήταν κάτι που πρόσεξε τόσο η γραφειοκρατία όσο και ο Στάλιν προσωπικά .Όπως συμβαίνει συχνά οι διαμάχες δεν άργησαν να περάσουν από το πεδίο της αισθητικής στο χώρο της πολιτικής. Λίγα χρόνια αργότερα δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Πράβντα», που αποτελούσε το επίσημο δημοσιογραφικό όργανο του κομμουνιστικού κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, το άρθρο «Θολούρα αντί για μουσική», όπου ο Σοστακόβιτς εισέπραξε σφοδρή κριτική για υιοθέτηση μοντερνιστικής μουσικής και κατηγορήθηκε για φορμαλισμό. Η μουσική του χαρακτηρίστηκε κακόηχη και ακατανόητη.

«Έβδομη συμφωνία» (1942)

Έγραψε την «Έβδομη συμφωνία» ενώ βρισκόταν στο περικυκλωμένο από τους ναζί Λένινγκραντ. Η μουσική του διαχέει την αγωνία και τον θρήνο του πολέμου σε μια τεράστια γκάμα συναισθημάτων που περιέχει την αγωνία του πολέμου, την καταστροφή, το θρήνο για τους νεκρούς αλλά και την προσμονή της νίκης και της ελευθερίας. Η συμφωνία τελειώνει με έναν ύμνο για τη νίκη που προσμένει η χώρα ολόκληρη και όλοι οι άνθρωποι ζωντανοί και νεκροί. Μουσική με νεύρο και ευαισθησία είναι μια αληθινή, καθηλωτική αφήγηση για την ταραχή και τον τρόμο της πολιορκημένης πόλης.

Η μουσική του είναι ο ρυθμός της ιστορίας, το χρονικό του εικοστού αιώνα που πλημμύρισε από το αίμα εκατομμυρίων αθώων ανθρώπων. Ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς δημιούργησε το δικό του ανεπανάληπτο μουσικό ύφος που το χαρακτηρίζει δυναμισμός, απρόσμενες αντιθέσεις αλλά και λυρισμός. Η μουσική του είναι τρομακτική σαν την ίδια την εποχή που έζησε ανάμεσα σε επαναστάσεις και πολέμους. Πολλοί θεωρούν ότι η μουσική του εκφράζει τον εικοστό αιώνα. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που η μουσική του χρησιμοποιείται πολύ συχνά σε ταινίες, σε κινηματογραφικά χρονικά και σε ντοκιμαντέρ που αναφέρονται στην ιστορία του εικοστού αιώνα.