Μαθαίνοντας την πόλη που μας ζει

Του Μανόλη Χατζηπαναγιώτου

Στην πρόσφατη Έκθεση βιβλίου, που διοργάνωσε η επιτροπή βιβλιοπωλών των Χανίων στην πλατεία Κατεχάκη, παρουσιάστηκε το νέο βιβλίο του Μανώλη Μανούσακα «Ιστορικά Γεγονότα, Συνοικίες και Κτήρια της Παλιάς Πόλης των Χανίων». Πρόκειται για το τρίτο βιβλίο του συγγραφέα μετά το «Τζαμιά, Τεκέδες και Τουρμπέδες στο Νομό Χανίων» (2013) και το «Ιστορικά Κτήρια της Πόλης των Χανίων» (2019), όλα από τις εκδόσεις Έρεισμα.

Ο κος Μανούσακας είναι εμβριθής γνώστης της τοπικής ιστορίας και ακαταπόνητος μελετητής των Χανίων. Στο νέο του βιβλίο σε μόλις 125 σελίδες ξεδιπλώνεται η ιστορία κτηρίων, συνοικιών και δρόμων σε συνδυασμό πάντοτε με τα γεγονότα και τους ανθρώπους.

Στο πρώτο μέρος γίνεται αναλυτική αναφορά στα κτήρια και τους δρόμους του ιστορικού πυρήνα της πόλης, του Καστελλιού. Ο συγγραφέας μάς περιδιαβαίνει από αρχοντικό σε αρχοντικό, από θύρωμα σε θύρωμα. Περιγράφει σύντομα την ιστορία και τους κτήτορες των κτηρίων, τις συνθήκες της καταστροφής τους ή αντίθετα τα απομεινάρια τους. Υποστηρίζει τα γραφόμενα με φωτογραφίες της εποχής από το πλούσιο αρχείο του ή από άλλες πηγές τις οποίες με συνέπεια κατονομάζει. Σε κάποιες περιπτώσεις παραθέτει και σχετικά σύγχρονες φωτογραφίες, ώστε ο φιλίστωρ αναγνώστης να εντοπίσει ευκολότερα τη θέση αλλά και τις μετασκευές κάθε κτηρίου. Εντυπωσιάζουν και οι γνώσεις του κου Μανούσακα σε θέματα που έχουν να κάνουν με την ιστορία της Τέχνης, τα καλλιτεχνικά ρεύματα και τους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς.

Το δεύτερο μέρος είναι αφιερωμένο στον Κουμπέ της ομώνυμης συνοικίας. Εδώ η ευχάριστη έκπληξη είναι διπλή. Πρώτα γιατί επιλέγεται ένα οθωμανικό μνημείο. Είναι συνήθης η προσπάθεια τα οθωμανικά μνημεία (όσα επέζησαν) ή να αλλοιώνονται βάναυσα ή να αποσιωπάται η ύπαρξή τους χάρη σε μια στρεβλή άποψη για τον αποκαθαρμό της ιστορίας από μη ελληνικά στοιχεία. Ο κος Μανούσακας όμως ξέρει καλά ότι τα 250 περίπου χρόνια της τουρκικής κατοχής αποτελούν ένα μεγάλο κομμάτι του παρελθόντος, το οποίο άφησε ενδιαφέροντα υλικά και άυλα κατάλοιπα. Άλλωστε το πρώτο του βιβλίο όπως προείπαμε είναι αφιερωμένο εξ ολοκλήρου σε οθωμανικά μνημεία. Ο δεύτερος λόγος της ευχάριστης έκπληξης είναι ότι πρόκειται για μνημείο σε συνοικία απομακρυσμένη από τον Παλαιό Λιμένα, ένα μνημείο που άλλοτε υπήρξε τοπόσημο της εισόδου της πόλης. Ο Κουμπές, ή σωστότερα το μαυσωλείο του Χαμίτ Βεηζαδέ, ήταν ο τάφος του προαναφερόμενου επιφανούς Τουρκοκρητικού και το τιμητικό κενοτάφιο του Γαζί Οσμάν Μπαρμπούς, ενός από τους πολιορκητές των Χανίων στα μέσα του 17^ου αιώνα. Το μνημείο αυτό, αφού μετατράπηκε σε κατοικία, σήμερα στεγάζει ψητοπωλείο και κουρείο.

Το τρίτο μέρος εξετάζει κτήριο προς κτήριο και πόρτα-πόρτα τη σημερινή οδό Τζανακάκη, την άλλοτε οδό Περιπάτου. Επρόκειτο για τον πιο σημαντικό εκτός των τειχών δρόμο των Χανίων που κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του 19^ου αιώνα κοσμήθηκε από υπέροχα κτήρια. Τα κτήρια αυτά στέγασαν κατοικίες εύπορων Χανιωτών, τράπεζες και ξενοδοχεία. Δυστυχώς σήμερα έμειναν μόνο σπαράγματα αυτών, άλλα σοβαρά αλλοιωμένα, άλλα σε ερειπιώδη κατάσταση. Ο κύριος Μανούσακας παραθέτει πλήθος φωτογραφιών από την εποχή αυτή αλλά και συνοδεύει το κείμενο με μια κατατοπιστικότατη αεροφωτογραφία στην οποία υποδεικνύει αριθμημένα όλα τα αναφερόμενα κτήρια, έτσι ώστε ο αναγνώστης να μπορεί να εντοπίσει τη θέση τους στη σημερινή οδό Τζανακάκη. Είναι κρίμα που η συγκεκριμένη φωτογραφία αδικείται γιατί δεν τυπώθηκε ολοσέλιδη. Για κάθε κτήριο αναφέρεται η θέση του, οι κατασκευαστές του, οι κατά περιόδους ιδιοκτήτες του, η χρήση του και οι συνθήκες καταστροφής του. Όπως και το πρώτο μέρος για τον λόφο Καστέλλι, έτσι και οι σελίδες που αφιερώνονται στην οδό Τζανακάκη, παρακινούν τον αναγνώστη να περπατήσει το δρόμο με το βιβλίο ανά χείρας.

Το τέταρτο και τελευταίο μέρος είναι αφιερωμένο στην καταστροφή της χριστιανικής συνοικίας, στη λεηλασία και τις σφαγές που έκαναν οι Τούρκοι στα τελευταία έτη του 19^ου αιώνα. Πρόκειται για δραματικά γεγονότα που κόστισαν ζωές, κατέστρεψαν κτήρια και περιουσίες, αλλά τελικά εμμέσως οδήγησαν στην αυτονομία της νήσου. Εδώ ο Μανώλης Μανούσακας μετατοπίζει ορθώς το ενδιαφέρον του από τις υλικές καταστροφές στο ανθρώπινο δράμα. Παραθέτει μάλιστα εκτενή αποσπάσματα από πηγές της εποχής και κάνει την αφήγηση εναργέστερη χωρίς να εκπέσει σε μελοδραματικές γλαφυρότητες.

Η τελευταία 125^η σελίδα έχει μία συνοπτική αλλά ενδιαφέρουσα βιβλιογραφία πηγών. Η έκδοση είναι καλαίσθητη και καλά επιμελημένη από τον εκδότη κο Χρήστο Μαχαιρίδη και η όμορφη σελιδοποίηση έγινε από την κα Έφη Μικελάκη. Μόνη παρατήρηση (που ισχύει και για το προηγούμενο βιβλίο του Μανούσακα) η απουσία διορθωτή που θα εξαφάνιζε τα παροράματα δακτυλογράφησης και τις ορθογραφικές αβλεψίες.

Το βιβλίο του Μανώλη Μανούσακα είναι χρήσιμο και απολαυστικό για κάθε κάτοικο της πόλης αυτής που ενδιαφέρεται για την τοπική ιστορία.

*Ακολουθήστε το Cretanleft στο facebook