21 διηγήσεις ζωντανεύουν την ελληνική παροικία της Αλεξάνδρειας στην Αίγυπτο

Του Μανόλη Χατζηπαναγιώτου

Μια μορφωμένη και καλλιεργημένη κυρία συνηθίζει να καταγράφει γεγονότα του βίου της. Η κόρη της βρίσκει τα κατάλοιπα αυτά, τα επιμελείται και τα εκδίδει. Τέτοια είναι η περίπτωση του βιβλίου της Φρούλης Κορφιάτου «Ιστορίες από την ελληνική κοινότητα Αλεξάνδρειας στην Αίγυπτο» που εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Ραδάμανθυς. Συνήθως μια παρόμοια καταγραφή ενδιαφέρει μόνο την ευρύτερη οικογένεια του συγγραφέα και το φιλικό του περιβάλλον.

Το γραπτό της Φρούλης Κορφιάτου όμως ξεφεύγει από αυτόν τον κανόνα και αποκτά ένα ευρύτερο ενδιαφέρον ως μαρτυρία. Όσα χρειάζεται να γνωρίζει ο αναγνώστης για την συγγραφέα υπάρχουν στα φειδωλά αλλά διαφωτιστικά κείμενα που έγραψε η επιμελήτρια Μαιριλή Κορφιάτη στο «αυτί» του βιβλίου και στο οπισθόφυλλο. Το βιβλίο αποτελείται από 21 ξεχωριστές διηγήσεις που διαδραματίζονται στην Αλεξάνδρεια (οι περισσότερες), στην Αθήνα (λιγότερες) και από μία στην Κύπρο και την Εύβοια. Αρχικά φαίνονται ασύνδετες ιστορίες, σκόρπια σπαράγματα της μνήμης που έτυχε να καταγραφούν. Καθώς όμως η μία ιστορία διαδέχεται την άλλη, αποκαλύπτεται μια αρκετά συνεκτική εικόνα της ακμάζουσας ελληνικής παροικίας στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Πρόκειται για μια πολυπληθή παροικία (ο πληθυσμός της είναι όσος όλος ο νομός Χανίων!) που ζει σε μια κοσμοπολίτικη πόλη που ανθίζει οικονομικά και πνευματικά.

Καθώς η διήγηση ξεκινά από παιδικές αναμνήσεις αρχικά μοιάζει ως καταγραφή μιας ανέμελης ζωής Ελλήνων αποικιοκρατών: μπάνια στη θάλασσα, φορέματα, μουσική, δώρα, έρωτες και κοσμική ζωή. Καθώς όμως η εξιστόρηση συνεχίζεται, η Φρούλη Κορφιάτου μάς ξεπιπλώνει μια κοινωνία περισσότερο πολύπλοκη, λιγότερο ξένοιαστη. Η παροικία δεν αποτελείται μόνο από εύπορους. Υπάρχουν βιοπαλαιστές, υπηρέτριες, μικρομεσαίοι υπάλληλοι. Όλοι αυτοί συμβιώνουν με Ιταλούς, Άγγλους, Μαλτέζους, Εβραίους, με πλήθος άλλων Ευρωπαίων και βέβαια με τους ντόπιους Άραβες. Οι Αιγυπτιώτες Έλληνες έχουν υψηλό επίπεδο υγειονομικής, περίθαλψης, παιδείας και πρόνοιας. Οι εθνικές γιορτές έχουν διαστάσεις και μεγαλείο που σήμερα είναι ξεχασμένο. Δίπλα όμως υπάρχουν επικίνδυνοι Ιταλοί μαφιόζοι, αδίστακτοι Άγγλοι αποικιοκράτες και ένα καζάνι που βράζει.

Τη φαινομενικά αδιατάρακτη ζωή των Αιγυπτιωτών αναστατώνουν δύο μεγάλες τομές. Αρχικά ο Β΄ παγκόσμιος πόλεμος και η όλη πολεμική κινητοποίηση. Αργότερα, το 1964, η άνοδος του αραβικού εθνικισμού που οδηγεί στην έξοδο σχεδόν όλη την παροικία της Αλεξάνδρειας. Έτσι η συγγραφέας και η οικογένειά της μεταφέρονται αρχικά στην Αθήνα, αργότερα στην Εύβοια, για να καταλήξουν στην Κρήτη. Ούτε όμως και αυτό το κομμάτι στερείται ενδιαφέροντος, καθώς το ανήσυχο πνεύμα της συγγραφέως την εμπλέκει με τα λαϊκά στρώματα και το παράνομο ακόμη ΚΚΕ.

Το βιβλίο των 138 σελίδων δεν διεκδικεί λογοτεχνικές δάφνες, άλλωστε δεν γράφτηκε ως τέτοιο. Η Φρούλη Κορφιάτου όμως κατέχει καλά την ελληνική γλώσσα (και άλλες έξι!) και η διήγησή της είναι εναργής. Άλλωστε και η επιμελήτρια κόρη της, Μαιριλή Κορφιάτη είναι φιλόλογος. Η σελιδοποίηση έγινε από τον Χρήστο Τσαντή, ενώ υπάρχουν πολλές φωτογραφίες τόσο από το οικογενειακό αρχείο, όσο και από ντοκουμέντα του αιγυπτιώτικου ελληνισμού.

Η ίδια η καταγραφή μιας παροικίας για πάντα χαμένης έχει μεγάλο ενδιαφέρον για όσους αγαπούν τη μελέτη του παρελθόντος. Όμως το βιβλίο συμβάλλει και στην κατανόηση του παρόντος. Καταρχάς μας θυμίζει ότι η ελληνική ενοποίηση δεν τελείωσε το 1922, όπως σχηματικά δεχόμαστε από τη σχολική ιστορία. Υπάρχουν κύματα Ελλήνων που συνεχώς έρχονται από διάφορα μέρη του κόσμου, μια ροή που συνεχίζεται ως σήμερα. Ενδεικτικά και μόνο αναφέρουμε: Κωνσταντινουπολίτες το 1954-55, Αιγυπτιώτες το 1964, πολιτικοί πρόσφυγες κατά τη μεταπολίτευση, παλλινοστούντες μετανάστες κυρίως στη δεκαετία του ΄80, βορειοηπειρώτες και Πόντιοι του Καυκάσου τη δεκαετία του ’90. Όλα αυτά τα ποτάμια τροφοδοτούν την ελληνική κοινωνία συνεχώς και την συναπαρτίζουν. Ξεχωριστό κομμάτι πνευματικό και πολιτιστικό οι Έλληνες της Αλεξάνδρειας όπως η οικογένεια της Φρούλης Κορφιάτου που κατέληξε στην Κρήτη.

Το βιβλίο παρουσιάστηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Ραδάμανθυς. Το παρουσίασαν ο εκδότης Χρήστος Τσαντής, η επιμελήτρια Μαιριλή Κορφιάτη, η αρχαιολόγος Σταυρούλα Μαρκουλάκη και η επίσης αρχαιολόγος Ανάγια Σαρπάκη.