Χένρυ ο Μαύρος, ένας άγνωστος πρωτοπόρος

Του Μανόλη Χατζηπαναγιώτου

Την 1^η Νοεμβρίου του 1520, ένας τολμηρός Πορτογάλος θαλασσοπόρος περνά πρώτος τη θαλάσσια δίοδο που συνδέει τον Ατλαντικό με μια απέραντη έκταση νερού που ήταν μεν γνωστή, αλλά δεν είχε βρεθεί το πέρασμα σε αυτήν για τα καράβια. Ο καπετάνιος ονομάζει το πέρασμα «πορθμό των Αγίων Πάντων» γιατί η μέρα της διόδου ήταν η γιορτή τους. Αργότερα ο Ισπανός βασιλιάς που ήταν ο χρηματοδότης της αποστολής δίνει τιμητικά στο πέρασμα το όνομά του: «πορθμός του Μαγαλιάις». Η μανία του «εξελληνισμού» της φωνητικής μετατρέπει το όνομα του θαλασσοπόρου σε Μαγγελάνος (!) και έτσι μας είναι γνωστός από τα βιβλία Ιστορίας και τους σχολικούς χάρτες. Τέλος πάντων, όπως και να τον λένε (οι Έλληνες Μαγγελάνο, οι Ισπανοί Μαγαγιάνες, οι Γάλλοι Μαζεγιάν, ο ίδιος συστηνόταν ως Μαγαλιάις) περνάει σε μια απέραντη θάλασσα που ο ίδιος βρίσκει πολύ ήσυχη και την ονομάζει Ειρηνικό ωκεανό.

Ο Πορτογάλος αυτός ήταν μια κλασική μορφή θαλασσοπόρου αποικιοκράτη που υπηρετούσε τα συμφέροντα των ευρωπαίων βασιλιάδων. Πιο πριν είχε ταξιδέψει για λογαριασμό της πορτογαλικής αυλής στην Ινδία, στη Μαλαισία, στην Αφρική και αλλού κάνοντας δύο επικίνδυνα αλλά πολύ συνηθισμένα πράγματα: πόλεμο για να υποτάξει ιθαγενείς και εμπόριο δούλων και μπαχαρικών. Ο ανατολικός δρόμος προς την Ασία όμως είχε ήδη πυκνώσει από δυνατούς παίκτες και διεκδικητές όπως οι λοιποί Ευρωπαίοι και οι ανερχόμενοι Οθωμανοί Τούρκοι. Αποφασίζει λοιπόν να αναζητήσει έναν δυτικό δρόμο για τα νησιά των μπαχαρικών. Ζητάει χρηματοδότηση από τον βασιλιά του, αλλά ο Πορτογάλος βρίσκει τα έξοδα υπέρογκα για ένα εγχείρημα τόσο επισφαλές. Τελικά βρίσκει ανταπόκριση από τον Ισπανό βασιλιά που του χρηματοδοτεί 5 πλοία που τα επανδρώνει με 270 άτομα πλήρωμα.

Ο Μαγγελάνος περνάει στην αθανασία ως ο πρώτος άνθρωπος που έκανε τον περίπλου της Γης. Ήταν άλλωστε ο αρχηγός της αποστολής. Στην πραγματικότητα ο Μαγγελάνος δεν έκανε ποτέ τον γύρο της γης! Ο Ειρηνικός ωκεανός δεν αποδεικνύεται τόσο… ειρηνικός και σκοτώνεται σε μια μάχη με ιθαγενείς κάπου στις Φιλιππίνες.

Το ταξίδι της αποστολής όμως συνεχίζεται με αρχηγό έναν άλλο διαβόητο τυχοδιώκτη, τον Χουάν Σεμπαστιάν Ελκάνο. Τελικά ένα από το 5 πλοία με μόνο 18 άτομα επιζώντες καταφέρνει να πιάσει το λιμάνι τον Σεπτέμβριο του 1522 ακριβώς τρία χρόνια μετά την αναχώρηση της αποστολής. Ο βασιλιάς τιμά τον Ελκάνο ως τον πρώτο άνθρωπο που έκανε τον γύρο της γης. Τελικά όμως ούτε ο Ελκάνο ήταν ο πρώτος! 300 χρόνια μετά ανακαλύπτεται ένα ημερολόγιο-καταγραφή του ταξιδιού που τηρούσε ο ιστοριογράφος Ντουάρτε Μπαρμπόζα. Μια λεπτομέρεια στην καταγραφή φανερώνει μια διαφορετική εκδοχή.

Στο προηγούμενο ταξίδι του ο Μαγγελάνος είχε ψωνίσει από ένα σκλαβοπάζαρο της Μαλαισίας έναν νεαρό μαύρο και επέστρεψαν μαζί στην Πορτογαλία. Τον ονόμασε Ενρίκε ντε Μελάκα, ή απλούστερα Χένρυ (ποιος να ξέρει πώς τον έλεγε η μάνα του;) και τον έπαιρνε μαζί του σε κάθε αποστολή, καθώς ο Χένρυ αποδείχθηκε πιστός και ικανός. Τον πήρε βέβαια μαζί του και στο εγχείρημα του περίπλου ως διερμηνέα. Όταν τα καράβια φτάνουν (από τον Ειρηνικό αυτή τη φορά) στη Μαλαισία ο Χένρυ αποδεικνύεται χρησιμότατος γιατί οι ιθαγενείς μιλούν τη μητρική του γλώσσα! Ο Χένρυ είχε φτάσει ξανά στη γενέτειρά του ακολουθώντας τον αντίθετο δρόμο! Κάνει δηλαδή πρώτος τον περίπλου της γης έναν περίπου χρόνο πριν τον Ελκάνο! Όχι βέβαια σε ένα μόνο ταξίδι αλλά ήταν ο πρώτος.

Τελικά, ο Χένρυ διέφυγε από την αποστολή πριν ολοκληρωθεί η αποστολή και έκτοτε η τύχη του αγνοείται. Είχε τα δίκια του. Ο Μαγγελάνος στη διαθήκη του είχε καταγράψει την επιθυμία του να απελευθερωθεί ο Χένρυ μετά τον θάνατό του. Ο Ελκάνο όμως αρνήθηκε να πραγματοποιήσει την επιθυμία του μακαρίτη και ο Χένρυ θυμωμένος το έσκασε.

Τα σχολικά βιβλία τιμούν τον Μαγγελάνο. Οι βασιλικές τιμές αποδόθηκαν στον Ελκάνο. Εμείς όμως ξέρουμε ότι τους πρόλαβε (έκων-άκων) ένας μαύρος δούλος από την Ασία. Σήμερα στη Μαλαισία και σε μερικές ακόμη χώρες της νοτιο-ανατολικής Ασίας τιμάται ως εθνικός ήρωας ως Χένρυ ο Μαύρος. Ασφαλώς υπάρχουν πολλοί ακόμη παρίες-πρωτοπόροι τους οποίους η Ιστορία δεν κατέγραψε ποτέ. Τους τιμούμε εμείς κι ας μην τους ξέρουμε.