«Πρώτη Απριλίου μην πιστεύεις κανέναν!»

Της Ελένης Τσολιά 

Σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες, τα ψέματα έχουν χαρακτήρα αποτρεπτικό και την ικανότητα να ξορκίζουν το κακό ενώ την ίδια στιγμή το ανθρώπινο πνεύμα χρειάζεται χαλάρωση, αστεία και γέλιο. Έτσι τα πρωταπριλιάτικα ψέματα είναι μια ευκαιρία για καλαμπούρια, καλοπροαίρετες πλάκες και είναι μια συνήθεια που συναντάται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Στη Ρωσία, συναντούμε τις πρώτες μαρτυρίες για τη μέρα αυτή την εποχή της βασιλείας του τσάρου Πέτρου Α’ (1672-1725).

Ο τσάρος επισκεπτόταν συχνά τη συνοικία Λεφόρτοβο ή τη γερμανική περιοχή της Μόσχας όπως την αποκαλούσαν τότε. Εκεί κατοικούσαν όχι μόνο Γερμανοί αλλά και άλλοι δυτικοευρωπαίοι, τους οποίους οι Ρώσοι ονόμαζαν “νιέμτσι” (немцы), που στα ρωσικά της εποχής εκείνης σήμαινε μουγκοί ή βραδύγλωσσοι, όσοι δηλαδή δεν είχαν τη ρωσική γλώσσα ως μητρική και μιλούσαν ρωσικά με έντονη ξενική προφορά. Ήταν μια περιοχή που αγαπούσε πολύ ο Πέτρος Α’ και την επισκεπτόταν συχνά γιατί εκεί κατοικούσαν πολλοί ξένοι φίλοι του. Του άρεσαν τα ήθη και τα έθιμα τους και πολλά από αυτά τα υιοθετούσε ευχαρίστως. Ένα από αυτά ήταν και τα πρωταπριλιάτικα ψέματα.

Λένε ότι ο τσάρος Πέτρος Α’ το 1703 οργάνωσε ο ίδιος μια μαζική φάρσα. Οι κήρυκες του παλατιού κάλεσαν τον κόσμο σε μια μεγάλη παράσταση στο κέντρο της πόλης. Πολύς κόσμος μαζεύτηκε για να δει την παράσταση, αλλά η πλατεία ήταν άδεια. Αντί για την παράσταση που είχε υποσχεθεί ο τσάρος, οι άνθρωποι είδαν μια ανακοίνωση που έλεγε: «Πρώτη Απριλίου μην πιστεύεις κανέναν!».

Ένας άλλος θρύλος λέει ότι ο ίδιος ο τσάρος έπεσε θύμα μιας τέτοιας φάρσας, όταν το 1700 ένας θίασος Γερμανών καλλιτεχνών ανακοίνωσε ότι την 1η Απριλίου θα γίνει μια πολύ ασυνήθιστη παράσταση. Απίστευτο και όμως αληθινό, έλεγε η ανακοίνωση, ένας από τους ηθοποιούς του θιάσου θα μπει σε ένα μπουκάλι! Το θέατρο ήταν γεμάτο με θεατές που αδημονούσαν να δουν το εντυπωσιακό αυτό θέαμα, ανάμεσα στους θεατές ήταν και ο τσάρος. Η αυλαία ανέβηκε και το έκπληκτο κοινό αντί να δει ένα ηθοποιό να μπαίνει στο μπουκάλι, αντίκρισε ένα χαρτί που έγραφε: «Πρώτη Απριλίου μην πιστεύεις κανέναν».

Ο τρόπος με τον οποίο αστειεύτηκαν οι καλλιτέχνες, εξαπατώντας ακόμα και τον ίδιο τον τσάρο, θα μπορούσε να αποδειχθεί επικίνδυνος αλλά ο τσάρος ήταν άνθρωπος ευφυέστατος και ευτυχώς για τους καλλιτέχνες είχε χιούμορ.

Η ευρωπαϊκή αυτή συνήθεια να αστειεύονται, να λένε ψέματα και να κάνουν φάρσες την 1η μέρα του Απρίλη ήταν κάτι που ο τσάρος έβρισκε πολύ διασκεδαστικό. Εξάλλου, ήταν μια συνήθεια που προερχόταν από την Ευρώπη την οποία ο Πέτρος Α’ θαύμαζε απεριόριστα, καθώς ένα από τα οράματά του ήταν η εξευρωπαϊσμένη Ρωσία. Πολλές από τις εξευρωπαϊστικές μεταρρυθμίσεις του επιβλήθηκαν με τρόπο αυταρχικό και πολλές φορές βάναυσο. Η γιορτή όμως αυτή δεν χρειάστηκε να επιβληθεί δια της βίας μιας και αγαπήθηκε από το λαό, όπως ακριβώς και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Ο ρωσικός λαός έκτοτε συνηθίζει να κάνει φάρσες και να αστειεύεται λέγοντας ψέματα τη μέρα αυτή, που στη Ρωσία την ονομάζουν «μέρα του τρελού», εννοώντας τον ευκολόπιστο άνθρωπο ή «Πρώτη Απριλίου μην πιστεύεις κανέναν».

Τα αθώα ψέματα και οι φανταστικές ιστορίες διασκεδάζουν μικρούς και μεγάλους, πολλές φορές αποκαλύπτουν τις βαθύτερες σκέψεις αυτών που τις επινόησαν και ίσως όχι μόνο τα ψέματα αλλά και το γέλιο που προξενούν να λειτουργούν σαν φυλαχτό και ξόρκι για να ξεγελάσουμε το κακό που μας περιβάλλει.