Πογκρόμ: Η ματωμένη ιστορία των λέξεων

Της Ελένης Τσολιά

Πογκρόμ είναι επίθεση όχλου η οποία στρέφεται εναντίον εθνικής, θρησκευτικής ή φυλετικής μειονότητας. Η λέξη πογκρόμ έχει ρωσική προέλευση και παράγεται από το ρήμα громить (γκρομίτ) που σημαίνει σπάζω, καταστρέφω με πάταγο. Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην τσαρική Ρωσία.

Συγκεκριμένα, στην πόλη Κίσινεφ, σημερινή πρωτεύουσα της Μολδαβίας Κισινάου, τον Απρίλιο του 1903 βρέθηκε σκοτωμένο ένα αγόρι 14 χρόνων. Στην μοναδική τοπική, καθημερινή εφημερίδα δημοσιεύτηκε άρθρο όπου ο συντάκτης ισχυριζόταν ότι το πτώμα είχε ράμματα στα μάτια, στο στόμα και στα αφτιά και ότι από το πτώμα είχε αντληθεί όλο το αίμα. Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς της εφημερίδας, αυτό έγινε λόγω μιας εβραϊκής τελετής στην οποία χρησιμοποιείται χριστιανικό αίμα. Παρόλο που οι ανακριτές που ανέλαβαν την υπόθεση στην συλλογή στοιχείων και στην έρευνα που ακολούθησε δεν βρήκαν κανένα στοιχείο που να μαρτυρούσε τελετή, και όπως αποδείχτηκε αργότερα, το παιδί είχε σκοτωθεί από τον θείο του για κληρονομικούς λόγους, εντούτοις ο όχλος στράφηκε εναντίον των Εβραίων της πόλης. Πρώτα, πετροβόλησε  σπίτια Εβραίων και αργότερα λεηλάτησε τα καταστήματά τους. Ήταν η πρώτη φορά που χρησιμοποιήθηκε η λέξη πογκρόμ από τα έντυπα μέσα που κατηγορούσαν την αστυνομία για ανοχή και ολιγωρία.

Το 1915, κατά τη διάρκεια του ρωσογερμανικού πολέμου, αρχικά διαδόθηκαν φήμες ότι οι Γερμανοί που ζουν στην Μόσχα εσκεμμένα μεταδίδουν ασθένειες και δηλητηριάζουν το νερό. Ο όχλος περικύκλωσε εργοστάσια τα οποία ανήκαν σε Γερμανούς και σκότωσε, χτυπώντας και ποδοπατώντας, τους ιδιοκτήτες τους και συγγενικά τους πρόσωπα. Αργότερα, μεγάλο πλήθος μαζεύτηκε στην Κόκκινη πλατεία, κρατώντας σημαίες της Ρωσίας και φωνάζοντας συνθήματα εναντίον της Γερμανίας. Το πλήθος διαλύθηκε στους δρόμους της Μόσχας και λεηλάτησε και πυρπόλησε καταστήματα που ανήκαν σε Γερμανούς. Αργότερα, όταν ο όχλος στράφηκε εναντίον όλων των ξένων και ιδιαίτερα των Εβραίων, χρησιμοποιήθηκε ευρέως η λέξη πογκρόμ με αποτέλεσμα από τα ρωσικά να περάσει σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες, χωρίς να μεταφραστεί.

Πογκρόμ ονομάστηκαν και τα γεγονότα που έγιναν στην πόλη Λβοβ της Ουκρανίας, το 1941. Ουκρανοί εθνικιστές λεηλάτησαν καταστήματα Εβραίων, τους κυνήγησαν στους δρόμους της πόλης, βίασαν τις γυναίκες, και αφού κτύπησαν και εξευτέλισαν με κάθε τρόπο, κατόπιν εκτέλεσαν εκατοντάδες αθώους ανθρώπους.

Πογκρόμ ονομάστηκαν και οι επιθέσεις του όχλου στην Κωνσταντινούπολη το 1955, με αφορμή τα γεγονότα της Κύπρου, εναντίον Αρμενίων και Ελλήνων, με την ανοχή της αστυνομίας όπως ακριβώς έγινε και στο Κίσινεφ το 1903.

Στα ρωσικά, από την ίδια ρίζα παράγεται και η λέξη гром (γκρομ) που σημαίνει βροντή. Βροντή είναι και η γλώσσα του ρατσισμού που υποδαυλίζει το μίσος· η ρητορική του μίσους είναι η βροντή που ακούγεται λίγο πριν την καταιγίδα. Όλα αρχίζουν από τις λέξεις, από τα λόγια. Στην αρχή κάποιες παρατηρήσεις, αστεία εις βάρος ομάδας ανθρώπων, αργότερα προσβολές, βρισιές, κακόβουλες φήμες και πιο ύστερα βιαιοπραγίες. Μία χιονοστιβάδα από λόγια, φήμες και υποτιμητικά σχόλια που κανείς δεν ξέρει τι διαστάσεις μπορεί να πάρει.

Η ιστορία επαναλαμβάνεται σαν μια ξεχασμένη τραγωδία που νομίζουμε ότι στον πολιτισμένο κόσμο που ζούμε δεν μπορεί να επαναληφθεί. Συχνά όμως αποδεικνύεται ότι τίποτα δεν είναι τόσο σίγουρο όσο φαίνεται.