Peter von Hess: Ο Γερμανός ζωγράφος της συλλογικής μας μνήμης

Του Μανόλη Χατζηπαναγιώτου

Σαν σήμερα, 4 Απριλίου του 1871, πεθαίνει στο Μόναχο ο Peter von Hess. Χαίρω πολύ, θα πουν οι περισσότεροι, και ποιος είναι ο κύριος; Κι όμως, είναι ένα από τα πρόσωπα που επηρέασαν περισσότερο την ιστορική μνήμη των Ελλήνων. Την μακρινή δεκαετία στην οποία ο γράφων πήγαινε στο Δημοτικό, κανένα σχολείο δεν ασχολούνταν σε κανένα επίπεδο με την ευρωπαϊκή και παγκόσμια τέχνη. Ο Πικάσο, ο Μιχαήλ Άγγελος ή ακόμη και ο Γκρέκο ήταν πρόσωπα που αγνοούσαν τα βιβλία του Δημοτικού σχολείου. Τα βιβλία όμως και οι τοίχοι όλων των σχολείων ήταν γεμάτα από τους πίνακες ενός και μόνο ζωγράφου, του Peter von Hess. Ήταν όμορφα έργα με ζωηρά και φωτεινά χρώματα που απεικόνιζαν τον Μιαούλη, την Μπουμπουλίνα, τη διάβαση του Προύθου από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, την Άλωση της Τριπολιτσάς κ.τ.λ.

Ο Peter von Hess γεννήθηκε το 1792 και ήταν το παιδί ενός Γερμανού χαράκτη. Πολύ γρήγορα ακολούθησε το ταλέντο του πατέρα του στην χαρακτική αλλά και στη ζωγραφική. Νεαρός ακόμη, μετέχει με τα γερμανικά στρατεύματα στους τελευταίους Ναπολεόντειους πολέμους και με βάση τα σκίτσα που δημιουργεί στο πεδίο της μάχης, ζωγραφίζει ένδοξες νίκες και αναγνωρίζεται ως σπουδαίος ζωγράφος μαχών. Έτσι, αναγνωρίζεται και προστατεύεται από τη Βαυαρική Αυλή. Στη συνέχεια, ταξιδεύει στην Ιταλία και δημιουργεί, διαμορφώνοντας το ύφος του και την τεχνική του.

Όταν ξεσπάει η Ελληνική επανάσταση του 1821, ένα μεγάλο κύμα φιλελληνισμού φουντώνει σε όλη την Ευρώπη. Διάσημοι ζωγράφοι, αλλά και μικρογλύπτες, χαράκτες και άλλοι, σπεύδουν να απεικονίσουν τον ηρωισμό αλλά και το δράμα των Ελλήνων. Ο Ντελακρουά είναι η πιο γνωστή και χαρακτηριστική περίπτωση. Όμως, οι περισσότεροι καλλιτέχνες δεν είχαν ταξιδέψει ποτέ στην Ελλάδα, ούτε βέβαια ήξεραν το πρόσωπο κανενός από τους αγωνιστές. Από το 1828 που η επανάσταση πλησιάζει στο νικηφόρο τέλος της, μια σειρά καλλιτεχνών έρχονται στη χώρα και δημιουργούν έργα με πορτρέτα αγωνιστών και αναπαραστάσεις μαχών.

Διασημότερος όλων ο Peter Hess. Ο Λουδοβίκος ο Α΄, βασιλιάς της Βαυαρίας, μέσα από τους δαιδάλους της ευρωπαϊκής διπλωματίας κατορθώνει να ανακηρύξει το νεαρό βλαστάρι του ως βασιλιά της νεοσύστατης Ελλάδας. Για να τονίσει τον δεσμό των υπηκόων του με το άγνωστο βαλκανικό βασίλειο, βάζει τον αγαπημένο του ζωγράφο Peter Hess να ζωγραφίσει θέματα από την ελληνική επανάσταση, συνδέοντας τους αγώνες των σύγχρονων Ελλήνων με το ένδοξο αρχαίο παρελθόν τους. Όταν μάλιστα ο Όθωνας ταξιδεύει επιτέλους το 1833 στην Ελλάδα για να αναλάβει καθήκοντα, τον συνοδεύει ο επίσημος αυλικός ζωγράφος. Αυτός απεικονίζει σε δύο πολύ όμορφους μεγάλους και αναπαραστατικούς πίνακες την άφιξη του Όθωνα στο Ναύπλιο και στην Αθήνα. Κάπου εκεί σταματάει η απεικόνιση του ανήλικου βασιλέα. Άλλωστε, ο Όθωνας δεν πρόλαβε να κάνει τίποτε το σπουδαίο εκτός από το ότι απλώς… ήρθε.

Ο Peter Hess αρχίζει να ταξιδεύει σε όλα τα πεδία των μαχών, προσπαθώντας να αναπαραστήσει τα ένδοξα γεγονότα της επανάστασης. Οι μάχες βέβαια έχουν τελειώσει, αλλά το τοπίο είναι απαράλλαχτο, τα κάστρα στέκουν ακόμη όρθια και οι αγωνιστές που επιβίωσαν είναι ακόμη σε καλή ηλικία. Έτσι δημιουργεί μια σειρά έργων που απαθανατίζουν τα πρόσωπα αλλά και τα γεγονότα. Την εποχή εκείνη δεν υπάρχει ακόμη φωτογραφία. Οι πρώτες δαγκεροτυπίες θα φωτογραφίσουν την Αθήνα μετά το 1840 αλλά και πάλι η τεχνική δεν επιτρέπει την αξιόπιστη φωτογράφιση προσώπων. Αυτό γίνεται μετά το 1855 και φωτογραφίζονται όσοι από τους αγωνιστές ζουν ακόμη, όπως για παράδειγμα ο Κανάρης. Τα χρόνια όμως έχουν περάσει και τίποτε στην όψη πια δεν αποδίδει την ορμητική νιότη τους.

Αντίθετα, ο Hess βλέπει τους αγωνιστές ζώντες και σχετικά νέους. Αλλά και για όσους δεν ζουν, παίρνει πληροφορίες από ανθρώπους που τους ήξεραν καλά, ίσως έχει την ευκαιρία να δει και πορτρέτα άλλων που στο μεταξύ τους ζωγράφισαν. Τα έργα του διασώζονται χάρη στην βασιλική προστασία αλλά διαδίδονται και αρέσουν χάρη στην αναπαραστατική τους δύναμη και τα όμορφα χρώματά τους.

Όταν γυρίσει στο Μόναχο, θα συνεχίσει να δημιουργεί έργα με βάση τα σχέδιά του. Θα επιστρέψει για δεύτερη φορά στην Ελλάδα για να διακοσμήσει με έργα το νεόδμητο παλάτι, τη σημερινή Βουλή. Δυστυχώς,  όμως, αυτά τα έργα καταστράφηκαν στην πυρκαγιά του 1909.

Ο Peter von Hess τιμήθηκε πολύ εν ζωή (το «von» στο όνομά του είναι τίτλος ευγενείας) και πέθανε μια μέρα σαν κι αυτή, στο Μόναχο το 1871. Το έργο του αποκτά μια νέα επικαιρότητα με την ευκαιρία των 200 χρόνων από την ελληνική επανάσταση. Όταν φέρνουμε στο μυαλό μας κάποιον αγωνιστή, ίσως άθελά μας απλώς θυμόμαστε κάποιον πίνακα του Hess…

Πηγές: Wikipedia, eefshp.org, mixanitouxronou