Η στήλη της Ροζέτας: μια σταρ της αρχαιολογίας

Του Μανόλη Χατζηπαναγιώτου

Στο Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο πολύς κόσμος συνωστίζεται μπροστά σε μια μεγάλη μαύρη πέτρα. Οι υπεύθυνοι του μουσείου την έχουν τοποθετήσει σε περίοπτη θέση. Το μεγάλο ενδιαφέρον του κοινού συνήθως τραβούν τα ωραία αγάλματα και οι όμορφοι πίνακες. Είναι σπάνιο τέτοιο ενδιαφέρον για έναν μαύρο όγκο με ακατανόητα κείμενα.

Στο τέλος του 18^ου αιώνα και στις αρχές του 19^ου μαίνονται οι ναπολεόντειοι πόλεμοι. Η Ευρώπη αλλά και η βόρεια Αφρική γίνονται το θέατρο μεγάλων μαχών σε έναν πόλεμο που θα τελειώσει πολλά χρόνια αργότερα στο Βατερλό. Το 1799 οι Γάλλοι κατέχουν την Αίγυπτο. Ένα από τα στρατιωτικά τους οχυρά βρίσκεται κοντά στην πόλη Rachid στο δέλτα του Νείλου, την οποία οι Γάλλοι ονομάζουν Rosette επί το γαλλικότερον. Οι Έλληνες με τη σειρά μας την κάναμε Ροζέτα.

Εντελώς τυχαία το 1799 ο Γάλλος αξιωματικός Πιερ Φρανσουά Ξαβιέ Μπουσάρ (Pierre-François-Xavier Bouchard) ανακαλύπτει έναν μεγάλο μαύρο όγκο από γρανοδιορίτη. Διαπιστώνει ότι πρόκειται για μεγάλο κομμάτι μιας ακόμη μεγαλύτερης επιγραφής.
Καταλαβαίνει ότι η σημασία της είναι μεγάλη γιατί έχει ένα κείμενο σε δύο γλώσσες (ελληνικά και αιγυπτιακά) και τρεις γραφές (ελληνική, δημώδη αιγυπτιακή και ιερογλυφική). Η σημασία της έγκειται στο γεγονός ότι με την αντιπαραβολή με τα πασίγνωστα ελληνικά θα μπορούσαν να διαβαστούν τα ιερογλυφικά. Ως τότε οι αρχαιολόγοι είχαν βρει χιλιάδες επιγραφές ιερογλυφικών αλλά κανένας δεν μπορούσε να τα διαβάσει.

Στο μεταξύ ο πόλεμος έχει γυρίσματα και η Αίγυπτος πέφτει στα χέρια των Άγγλων. Η στήλη της Ροζέτας, όπως στο μεταξύ έχει ονομαστεί το εύρημα, μεταφέρεται στο Λονδίνο. Στο μεταξύ όμως τα κείμενα έχουν δημοσιευτεί και πολλοί γλωσσολόγοι και ιστοριοδίφες έχουν αποδυθεί σε έναν αγώνα δρόμου για την αποκρυπτογράφηση η οποία αποδεικνύεται δύσκολη υπόθεση. Η κλειδαριά βρέθηκε αλλά μένει να βρεθεί και το κλειδί.

Ο Άγγλος Thomas Young (1773-1829) καταφέρνει να εντοπίσει το όνομα του Πτολεμαίου και να απομονώσει ορισμένες συλλαβές και φθόγγους. Όμως στις 27 Σεπτεμβρίου του 1822, μια εικοσαετία σχεδόν μετά τη μεταφορά της στο Λονδίνο, ένας νέος αλλά ήδη επιφανής γλωσσολόγος από την Γαλλία, ο Jean-Francois Champollion (1790-1832) ανακοινώνει ότι διάβασε τη στήλη. Πρόκειται για ένα κείμενο του 196 π.Χ. που σχετίζεται με τις επιβαλλόμενες τιμές που πρέπει να αποδίδονται στον βασιλιά Πτολεμαίο Ε΄.

Το περιεχόμενο του κειμένου είχε μικρή σημασία. Το εκρηκτικό γεγονός ήταν ότι χάρη στο «αλφάβητο» του Σαμπολιόν έγινε δυνατή η ανάγνωση χιλιάδων άλλων επιγραφών από τους αιγυπτιολόγους.

Η αποκρυπτογράφηση της στήλης της Ροζέτας είναι ανάλογης σημασίας με την αποκρυπτογράφηση της γραμμικής Β΄ από τους Βέντρις και Τσάντγουικ το 1952.

Στο μουσείο του Ηρακλείου ένα άλλο κείμενο περιμένει τους αποκρυπτογράφους του. Ο δίσκος της Φαιστού και τα κρητικά «ιερογλυφικά» παραμένει ένα αίνιγμα που εξιτάρει την επιστήμη.

Πηγές: blog.britishmuseum.org, archaiologia.gr/blog