Γυναίκες που αγάπησαν και πάλεψαν για την επιστήμη

Της Ελένης Τσολιά 

Στην αρχαιότητα, οι έμφυλοι ρόλοι ήταν συγκεκριμένοι και σαφείς. Ο ελεύθερος άντρας ήταν ο γενναίος, ο δυνατός και αυτός που είχε κοινωνική ζωή και πρόσβαση στις γνώσεις. Η νόμιμη σύζυγός του, αυτή που θα γεννούσε τους νόμιμους πολίτες, ήταν αγράμματη, σιωπηλή, αφοσιωμένη, πιστή και κυρίως υποτακτική. Οι μόνες γυναίκες που είχαν πρόσβαση στη γνώση ήταν οι εταίρες που, μορφωμένες και καλλιεργημένες καθώς ήταν, συχνά διακρίνονταν στις επιστήμες και την φιλοσοφία.

Τον αρχαίο, πατριαρχικό κόσμο στον οποίο βασίλευε η αντρική ανωτερότητα και η δήθεν γυναικεία μειονεξία, αντικατέστησε ο Μεσαίωνας. Η εποχή που ο μύθος της Εύας και του χαμένου παραδείσου εξαιτίας της, βάραινε τις γυναίκες. Η πιο παραστατική εικόνα για το πέρασμα των γυναικών από την αρχαιότητα στον χριστιανικό Μεσαίωνα είναι η ζωή και η φρικτή δολοφονία της Υπατίας. Η Υπατία, φιλόσοφος και μαθηματικός, δίδασκε φιλοσοφία και μαθηματικά στο μουσείο της Αλεξάνδρειας. Το 415 μ. Χ. φανατικοί Χριστιανοί με τις ευλογίες του αρχιεπισκόπου Κύριλλου, αφού την απήγαγαν, την βίασαν και την σκότωσαν βάναυσα, διαμελίζοντας το σώμα της. Το πρόσωπό της, η επιστημονική της σκέψη και ελευθερία καταστράφηκαν από τον θρησκευτικό φανατικό μισογυνισμό. Το επιστημονικό της έργο αποδόθηκε σε άντρες επιστήμονες και ο διαμελισμός του σώματός της ήταν η αιματηρή μετάβαση από τα αρχαία χρόνια στον Μεσαίωνα. Η μετάβαση αυτή αφορούσε κυρίως τις γυναίκες που ανακάλυψαν τον θαυμαστό κόσμο της γνώσης και της ελευθερίας της σκέψης. Τον Μεσαίωνα, την εποχή που οι γυναίκες οι οποίες είχαν αποκτήσει γνώσεις και μόρφωση αντιμετωπίζονταν με καχυποψία, θεωρούνταν επικίνδυνες μάγισσες και καίγονταν στην πυρά από άντρες γεμάτους δεισιδαιμονίες και φόβους, που εδραίωναν με τον τρόπο αυτό την κυριαρχία τους.

Η Αναγέννηση εξύμνησε την γυναικεία ομορφιά, το κάλλος και την αρμονία του γυναικείου σώματος, συνεχίζοντας όμως την γυναικεία υποτέλεια στον άντρα, που ήταν πλέον αυτονόητη. Η γυναίκα κλεισμένη στο σπίτι, χωρίς μόρφωση και κοινωνική ζωή, χρειάζεται την αντρική προστασία, τον έλεγχο και την καθοδήγηση. Μόνο στα τέλη του 19ου αιώνα οι πρωτοπόρες γυναίκες αποτινάζοντας το βαρύ φορτίο των προκαταλήψεων και του μισογυνισμού, απαίτησαν δικαίωμα στη γνώση και πρόσβαση στα πανεπιστήμια. Είχαν να αντιμετωπίσουν άντρες που εκκινούσαν από την πεποίθηση ότι οι γυναίκες δεν έχουν θέση στο χώρο των επιστημών και των τεχνών και που φοβόντουσαν την ελευθερία της σκέψης των γυναικών και την ικανότητά τους να δημιουργούν την ομορφιά στις τέχνες και τις επιστήμες.

Ναντιέζντα Σούσλοβα – Η πρώτη γιατρός της Ρωσίας

Οι γονείς της ήταν δουλοπάροικοι, ο πατέρας της χάρη στο μυαλό και την επιμονή του εξαγόρασε την ελευθερία για τον εαυτό του και την οικογένειά του. Μετακόμισε μαζί με την οικογένειά του στην Αγία Πετρούπολη, όπου οι κόρες του, Πολίνα και Ναντιέζντα, συμμετείχαν ενεργά σε επαναστατικές ομάδες που δρούσαν ενάντια στον αυταρχισμό του τσαρικού καθεστώτος. Στη Ρωσία από το 1869, μετά από προσπάθειες ακαδημαϊκών και την επιμονή πολλών γυναικών, τα πανεπιστήμια και άλλες ανώτατες σχολές δέχονταν γυναίκες φοιτήτριες ως «ακροάτριες». Οι γυναίκες είχαν το δικαίωμα να παρακολουθούν διαλέξεις, χωρίς όμως να τους επιτρέπεται να δίνουν εξετάσεις και να παίρνουν πτυχίο. Οι άντρες-φοιτητές σφύριζαν όταν αυτές εμφανίζονταν στις αίθουσες των πανεπιστημίων και τις ειρωνεύονταν, λέγοντάς τους πολλά υποτιμητικά και κακεντρεχή σχόλια. Αυτές οι συνθήκες δεν σταμάτησαν την Ναντιέζντα Σούσλοβα που στόχος της ήταν να γίνει γιατρός. Το 1864, στα είκοσι ένα της χρόνια, πήγε στη Ζυρίχη για να σπουδάσει ιατρική.

«Όταν έφτασα στη Ζυρίχη με απέρριψαν κατηγορηματικά, λέγοντάς μου ότι γυναίκα-φοιτήτρια είναι κάτι το ανήκουστο. Οι κύριοι καθηγητές της ιατρικής σχολής σχημάτισαν ειδική επιτροπή για να αποφασίσει για το θέμα μου. Ο καθηγητής Μπρόμερ με χαιρεκακία μου ανακοίνωσε την απόφαση “Δεχόμαστε την δεσποινίδα Σούσλοβα ως φοιτήτρια στο πανεπιστήμιό μας μόνο και μόνο γιατί αυτή η πρώτη προσπάθεια μιας γυναίκας θα είναι και η τελευταία”. Ω! Πόσο λάθος κάνουν! Θα με ακολουθήσουν χιλιάδες γυναίκες!» (απόσπασμα από το ημερολόγιο της Ν. Σούσλοβα).

Την ίδια εκείνη μέρα που έγινε δεκτή από το πανεπιστήμιο, έξω από το διαμέρισμά της στη Ζυρίχη μαζεύτηκαν Ελβετοί φοιτητές που σφύριζαν και έριχναν πέτρες στα παράθυρα του διαμερίσματός της, σπάζοντας τα τζάμια. Όταν το 1867 στα είκοσι τέσσερα της χρόνια ήταν έτοιμη να δώσει εξετάσεις για να πάρει τον τίτλο του γιατρού, στην Ζυρίχη έφτασαν επιστήμονες από την Γερμανία, την Γαλλία και την Ιταλία για εξετάσουν τις γνώσεις της. Η Ναντιέζντα Σούσλοβα πήρε το πτυχίο της Ιατρικής και τον τιμητικό τίτλο της πρώτης γυναίκας γιατρού στην Ρωσία.

Σοφία Κοβαλιέβσκαγια – Η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια Πανεπιστημίου

Ο πατέρας της δεν έδινε την συγκατάθεσή του για να σπουδάσει η κόρη του. Έλεγε ότι δεν ήθελε να την δει με κομμένα, κοντά αντρικά μαλλιά, με χλωμό πρόσωπο και φθαρμένα ρούχα. Αυτά έλεγαν τότε κατηγορώντας τις γυναίκες που ήθελαν να σπουδάσουν. Τις χαρακτήριζαν είτε κακοντυμενές, γυναίκες με τρόπους αντρικούς είτε «νεράιδες με ντεκολτέ» που σκανδάλιζαν καθηγητές και φοιτητές. Τα ρωσικά πανεπιστήμια δεν δέχονταν γυναίκες φοιτήτριες, για αυτό η μόνη λύση ήταν να σπουδάσει στο εξωτερικό με την συνοδεία του πατέρα ή του συζύγου της. Η μόνη διέξοδος για την Σοφία ήταν ένας εικονικός, λευκός γάμος. Η επίμονη Σοφία έπεισε τον βιολόγο και οικογενειακό τους φίλο Βλαντίμιρ Κοβαλέβσκι να συνάψει μαζί της λευκό γάμο για να μπορέσει να φοιτήσει στην Γερμανία. Ο Β. Κοβαλέβσκι εκτιμούσε πολύ την Σοφία και δέχτηκε να την βοηθήσει για το καλό το δικό της αλλά και της επιστήμης.

«Παρόλο που είναι μόνο δεκαοχτώ χρόνων, έχει εξαιρετική μόρφωση, μιλά ξένες γλώσσες σαν να είναι η μητρική της γλώσσα: ασχολείται κυρίως με τα μαθηματικά, μάλιστα αυτό το καιρό ασχολείται με την σφαιρική τριγωνομετρία και τα ολοκληρώματα, δουλεύει σαν μυρμήγκι από το πρωί ως το βράδυ και παρόλα αυτά είναι γεμάτη ζωντάνια. Είναι πολύ όμορφη και χαριτωμένη. Ούτε που φαντάζεσαι τι τυχερός που είμαι» (απόσπασμα από επιστολή του Β. Κοβαλέβσκι προς τον αδερφό του).

Οι επιστημονικές μελέτες της για την περιστροφή στερεού σώματος συνέβαλαν σημαντικά στην επίλυση πολλών προβλημάτων στην αστρονομία, αναφορικά με την κίνηση των πλανητών και των αστεριών. Οι διακρίσεις και τα βραβεία διαδέχονταν το ένα το άλλο. Η πατρίδα της όμως η Ρωσία, δεν της επέτρεψε ποτέ να διδάξει στα πανεπιστήμια της χώρας. Την δέχτηκε όμως η Σουηδία, όπου και έγινε η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια πανεπιστημίου.

Η επίμονη προσπάθεια των γυναικών στα τέλη του 19ου αιώνα για να αποκτήσουν πανεπιστημιακή μόρφωση ήταν κάτι πρωτοφανές. Άρχισε μέσα σε αποδοκιμασίες και υποτιμητικά σχόλια. Ήταν πολύ επίπονη και επίμονη πορεία προς την γνώση και την ελευθερία της σκέψης. Οι πρωτοπόρες αυτές γυναίκες επιστήμονες επιθύμησαν και πραγματοποίησαν το αδύνατο. Ήταν οι κόρες της Πανδώρας, που ήταν η αιτία όλων των δεινών, οι κόρες της Εύας που ευθυνόταν για τον χαμένο παράδεισο, συνέχισαν όμως το δρόμο της Υπατίας από το έρεβος των προκαταλήψεων προς το φως της γνώσης.