Αφγανιστάν: μια χώρα με ιστορία (μέρος 8ο)

Tου Χρήστου Τρικαλινού, ομότιμου καθηγητή ΕΚΠΑ*

Πρόσφατα το Αφγανιστάν ήρθε στην επικαιρότητα ακόμη μία φορά. Ακόμη μία φορά η εικόνα είναι δυστυχώς αρνητική. Το πλήθος των πληροφοριών είναι μεγάλο. Η μέση εικόνα των πολιτών στην Ευρώπη και στην Ελλάδα είναι ότι πρόκειται για ένα κράτος όπου οργανώσεις, κόμματα και μαχητές αλληλοσφάζονται χωρίς λόγο. Στην πραγματικότητα ελάχιστα γνωρίζουμε (και ακόμη λιγότερα καταλαβαίνουμε) για την ιστορία της χώρας αυτής, για την πολιτική της γεωγραφία και τις σχέσεις της με τον κόσμο. Ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, κος Χρήστος Τρικαλινός είναι ένας βαθύς γνώστης του αφγανικού προβλήματος. Έδωσε για το CretanLeft μια εύληπτη σύνοψη της ιστορίας και του προβλήματος. Όσο όμως σαφής και περιεκτικός και αν είναι, η έκταση του κειμένου μας υποχρεώνει να το δημοσιεύσουμε σε οκτώ συνέχειες σε οκτώ συνεχόμενες μέρες. Αξίζει την προσοχή μας! Σήμερα το όγδοο και τελευταίο μέρος.

Με την αποχώρηση των σοβιετικών στρατευμάτων η κατάσταση στο Αφγανιστάν έγινε εξαιρετικά δύσκολη. Κηρύχθηκε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και θεσμοθετήθηκε το Ανώτατο Συμβούλιο Υπεράσπισης της Πατρίδας. Οι Πακιστανοί και οι Αμερικανοί πίστευαν, ότι οι μουτζαχεντίν θα επικρατήσουν γρήγορα. Σε ένα εξάμηνο, όμως, οι προσδοκίες τους δεν δικαιώθηκαν. Χάρη στην έγκαιρη προμήθεια όπλων και πυρομαχικών από την ΕΣΣΔ οι επιθέσεις της ένοπλης αντιπολίτευσης αποκρούσθηκαν.

Τον Μάρτιο του 1990 στην Καμπούλ ξέσπασε ένοπλη εξέγερση κατά της κυβέρνησης από οπαδούς του «Χαλκ». Σ’ αυτό συμμετείχαν αρκετές μονάδες του στρατού με επικεφαλής τον υπουργό άμυνας, στρατηγό Τανάι. Σκληρές μάχες έγιναν μεταξύ των εξεγερμένων και των πιστών στην κυβέρνηση μονάδων. Τελικά η εξέγερση κατεστάλη και οι ηγέτες της κατέφυγαν στο Πακιστάν, όπου παραδόθηκαν στις αρχές, παρουσία και ενός ηγέτη των μουτζαχεντίν, του Χεκματιάρ. Τα γεγονότα αυτά καταρράκωσαν το ηθικό του στρατού και κλόνισαν αποφασιστικά την ενότητα του ΛΔΚΑ, το οποίο στα μάτια πολλών φάνηκε, ότι είναι ανίκανο να κυβερνήσει. Από την άλλη μεριά, όπως θεωρούν κάποιοι ιστορικοί, τα γεγονότα ενίσχυσαν το κύρος του Νατζιμπουλλά, ο οποίος στα μάτια πολλών φαινόταν πλέον ως ένας πανεθνικός ηγέτης.

Σ’ αυτές τις συνθήκες στις 27-28/6/1990, στο 2ο συνέδριο, το ΛΔΚΑ μετονομάστηκε σε «Βατάν», ενέκρινε νέο καταστατικό, στο οποίο διακηρυσσόταν από το κόμμα, ότι εγκαταλείπει τη θέση του, ότι αποτελεί καθοδηγητική δύναμη στην αφγανική κοινωνία, εγκαταλείπει την ιδεολογία του μαρξισμού – λενινισμού και το στόχο της οικοδόμησης του σοσιαλισμού. Επικεφαλής της ΚΕ του κόμματος εκλέγεται ο Νατζιμπουλλά, ο οποίος στην ομιλία τονίζει ότι «στο πρώτο στάδιο της εισβολής η ΕΣΣΔ είχε τους δικούς της στόχους εις βάρος του Αφγανιστάν και η στρατιωτική της παρουσία ήταν ένα θλιβερό κεφάλαιο στην ιστορία του κόμματος», ενώ αποκάλεσε την ημέρα της ολοκλήρωσης της αποχώρησης των σοβιετικών στρατευμάτων «ημέρα εθνικής απελευθέρωσης».

Παρ’ όλα αυτά η σοβιετική βοήθεια προς τη χώρα συνεχίστηκε και το 1990 και το 1991 και έτσι το καθεστώς διατηρήθηκε. Τα πράγματα άλλαξαν μετά την απόπειρα πραξικοπήματος στην ΕΣΣΔ τον Αύγουστο του 1991. Μετά από λίγο ο υπουργός εξωτερικών της Ρωσικής Σοβιετικής Ομόσπονδης Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας Αντρέι Κόζιριεφ δήλωσε: «Στο Αφγανιστάν όλα είναι έτοιμα για διευθέτηση, εμπόδιο είναι η σοβιετική υποστήριξη στους “εξτρεμιστές” με επικεφαλής τον Νατζιμπουλλά». Τελικά, στις 15/11/1991 ο υπουργός εξωτερικών της ΕΣΣΔ Μπορίς Πάνκιν συμφώνησε επίσημα να διακοπούν οι προμήθειες όπλων στο καθεστώς της Καμπούλ.

Από την 1/1/1992 η Ρωσία, ως νόμιμος συνεχιστής της πολιτικής της ΕΣΣΔ, σταμάτησε την προμήθεια όπλων και πυρομαχικών στον αφγανικό στρατό. Από αυτή τη στιγμή η κατάσταση άρχισε να χειροτερεύει. Στη χώρα παρατηρήθηκε μεγάλη έλλειψη καυσίμων και ειδών διατροφής, γεγονός που ενίσχυσε τις θέσεις της αντιπολίτευσης και ώθησε πολλούς στρατιωτικούς να περάσουν στις γραμμές της. Οι μουτζαχεντίν άρχισαν να καταλαμβάνουν τη μια μετά την άλλη τις επαρχίες, πλησιάζοντας προς την Καμπούλ. Ο Νατζιμπουλλά έχασε πλήρως τον έλεγχο της εσωτερικής κατάστασης, όταν, στις 18/3/1992, δήλωσε ότι είναι έτοιμος να παραιτηθεί για να απελευθερώσει τη θέση, με στόχο τη δημιουργία ουδέτερης προσωρινής κυβέρνησης. Προφανώς δεν βρήκε ανταπόκριση από την αντιπολίτευση που προήλαυνε. Στις 16/4 προσπάθησε να διαφύγει από τη χώρα, αλλά παρεμποδίστηκε από τον στρατό του κι έτσι κατέφυγε, μαζί με κάποιους συνεργάτες του, στο κτήριο της αποστολής του ΟΗΕ στην Καμπούλ. Στις 27/4 οι μουτζαχεντίν με επικεφαλής τον πολέμαρχο Μασούντ εισήλθαν, χωρίς να συναντήσουν αντίσταση, στην πρωτεύουσα.

Στις 28/4 κατέφθασε ο ανώτατος πνευματικός ηγέτης των παστούν, αρχηγός των μουτζαχεντίν, Σεμπγκατουλά Μοντζαχεντί, ο οποίος και ανέλαβε πρόεδρος της χώρας η οποία μετονομάσθηκε σε Ισλαμικό Κράτος του Αφγανιστάν. Το κόμμα «Βατάν» τέθηκε εκτός νόμου και η περιουσία του δημεύτηκε. Η χώρα παρέμεινε χωρισμένη σε εθνότητες με πλήρη αυτονομία και η εξουσία αποδείχτηκε πλήρως αποκεντρωμένη. Όλοι οι νόμοι που δεν ήταν συμβατοί με το ισλάμ καταργήθηκαν. Τα πρώτα διατάγματα της νέας εξουσίας έδειχναν ότι πρόκειται για ισλαμική δικτατορία. Έκλεισαν τα Πανεπιστήμια και τα κέντρα διασκέδασης, στις κρατικές υπηρεσίες έγιναν υποχρεωτικές οι προσευχές, απαγορεύθηκε το αλκοόλ και περιορίσθηκαν δραστικά τα δικαιώματα των γυναικών.

Εδώ, όμως, δεν τέλειωσε ο πόλεμος. Οι διάφοροι οπλαρχηγοί συνέχισαν να πολεμούν μεταξύ τους. Ο Χεκματιάρ μάλιστα βομβάρδισε ανηλεώς την Καμπούλ, προκαλώντας τεράστιες καταστροφές και μεγάλο αριθμό θυμάτων.

Στο μεταξύ, στα τέλη του 1994 μια νέα δύναμη εμφανίζεται μεταξύ των ισλαμιστών παστούν. Είναι οι λεγόμενοι ταλιμπάν (μαθητές) που χρηματοδοτήθηκαν από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Είναι άριστα οργανωμένοι και ακραίοι φονταμενταλιστές. Σύντομα, μέσα στο 1995, αρχίζουν να καταλαμβάνουν κάποιες επαρχίες και συντρίβουν τις δυνάμεις του Χεκματιάρ, αλλά ο Νταούντ τους σταματά πριν φτάσουν στην Καμπούλ. Οι ταλιμπάν διαρκώς ενισχύονται και τελικά στις 27 Σεπτεμβρίου 1996 καταλαμβάνουν χωρίς μάχη την Καμπούλ. Μετονομάζουν τη χώρα σε Ισλαμικό Εμιράτο του Αφγανιστάν και ενισχύουν ακόμη περισσότερο το ισλάμ.

Μια από τις πρώτες ενέργειες των ταλιμπάν ήταν να εισβάλλουν στην αποστολή του ΟΗΕ, να αρπάξουν και να προπηλακίσουν όλους τους Αφγανούς που εργάζονταν εκεί. Όσο για τον Νατζιμπουλλά και τους συνεργάτες του, αφού τους βασάνισαν απάνθρωπα τους εκτέλεσαν δημόσια.

Έτσι έσβησε και το τελευταίο ίχνος του ΛΔΚΑ…

Οι μουτζαχεντίν που είχαν διοικήσει τη χώρα από το 1992 κατέφυγαν στο βόρειο τμήμα της χώρας, συνέστησαν τη Βόρεια Συμμαχία και τις περιοχές που είχαν υπό τον έλεγχό τους τις ονόμασαν Ισλαμικό Κράτος του Αφγανιστάν.

Η συνέχεια της ιστορίας είναι τώρα πια γνωστή…

* Ο Χρήστος Τρικαλινός είναι Ομότιμος Καθηγητής Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Γεννήθηκε το 1946 στο Βόλο. Σε ηλικία 2 ½ ετών βρέθηκε στις φυλακές στρατόπεδο Σαρακηνού στο Βόλο και στη συνέχεια εξόριστος στο Τρίκερι. Μεγάλωσε στον Αλμυρό Μαγνησίας. Σπούδασε στο Κρατικό Πανεπιστήμιο Λομονόσοφ της Μόσχας, στο οποίο υπερασπίσθηκε και τη διδακτορική του διατριβή στην πυρηνική φυσική. Από το 1981 διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πέρασε από όλες τις ακαδημαϊκές βαθμίδες, από Επιμελητής έως Καθηγητής. Έχει δημοσιεύσει περισσότερες από 60 επιστημονικές εργασίες σε διεθνή περιοδικά και συμμετείχε σε περισσότερα από 50 επιστημονικά συνέδρια. Έχει γράψει 4 πανεπιστημιακά εγχειρίδια, ένα εκλαϊκευτικό βιβλίο Φυσικής και συμμετείχε στη συγγραφή βιβλίων Φυσικής για το Λύκειο. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο του με τίτλο «Σταγόνες μνήμης», εκδόσεις «Άπαρσις». Δημοσίευσε πολλά άρθρα γενικού ενδιαφέροντος στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο της χώρας. Μετέφρασε 2 λογοτεχνικά βιβλία από τα Ρωσικά. Διετέλεσε πρόεδρος της Πανελλήνιας ομοσπονδίας Ερευνητικού και Διδακτικού Προσωπικού (ΠΟΣΔΕΠ) Α.Ε.Ι. από το 1998 έως το 2004. Υπήρξε για αρκετά χρόνια μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Γενικών Εξετάσεων και θεματοδότης σε θέματα Φυσικής. Συνταξιοδοτήθηκε το 2013.