Αφγανιστάν: μια χώρα με ιστορία (μέρος 5ο)

Tου Χρήστου Τρικαλινού, ομότιμου καθηγητή ΕΚΠΑ*

Πρόσφατα το Αφγανιστάν ήρθε στην επικαιρότητα ακόμη μία φορά. Ακόμη μία φορά η εικόνα είναι δυστυχώς αρνητική. Το πλήθος των πληροφοριών είναι μεγάλο. Η μέση εικόνα των πολιτών στην Ευρώπη και στην Ελλάδα είναι ότι πρόκειται για ένα κράτος όπου οργανώσεις, κόμματα και μαχητές αλληλοσφάζονται χωρίς λόγο. Στην πραγματικότητα ελάχιστα γνωρίζουμε (και ακόμη λιγότερα καταλαβαίνουμε) για την ιστορία της χώρας αυτής, για την πολιτική της γεωγραφία και τις σχέσεις της με τον κόσμο. Ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, κος Χρήστος Τρικαλινός είναι ένας βαθύς γνώστης του αφγανικού προβλήματος. Έδωσε για το CretanLeft μια εύληπτη σύνοψη της ιστορίας και του προβλήματος. Όσο όμως σαφής και περιεκτικός και αν είναι, η έκταση του κειμένου μάς υποχρεώνει να το δημοσιεύσουμε σε εφτά συνέχειες σε εφτά συνεχόμενες μέρες. Αξίζει την προσοχή μας! Σήμερα το πέμπτο μέρος.

Μετά την άνοδο στην εξουσία με ουσιαστικά ένα νέο πραξικόπημα του Αμίν, ενώπιον της σοβιετικής ηγεσίας τίθεται το πρόβλημα για το τι πρέπει να γίνει. Παίρνοντας υπόψη τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα της ΕΣΣΔ, θεωρήθηκε σκόπιμο να μη διακοπούν οι σχέσεις με το Αφγανιστάν και οι περεταίρω ενέργειες να εξαρτηθούν από την κατάσταση στη χώρα. Δημόσια πάντως φαίνεται να ακολουθείται η ίδια γραμμή. Για την κοινή γνώμη της χώρας τα πάντα φαίνονται καλά.

Επί Αμίν στη χώρα βασιλεύει ο τρόμος, όχι μόνο ενάντια στους ισλαμιστές, αλλά και ενάντια στα μέλη του ΛΔΚΑ που υποστήριζαν τον Ταρακί. Οι διώξεις επεκτείνονται και στον στρατό, το βασικό στήριγμα του ΛΔΚΑ, γεγονός που οδηγεί σε μεγαλύτερη πτώση του ηθικού του.

Σε επιστολή του προς τους διπλωμάτες της ΕΣΣΔ στο Αφγανιστάν ο Α. Γκρομίκο αναφέρει: «Θεωρώ σκόπιμο, λαμβάνοντας υπόψη την κατάσταση… να μην σταματήσουμε τις επαφές με τον Χ. Αμίν και την ηγεσία της χώρας. Ταυτόχρονα είναι απαραίτητο να αποτρέψουμε τον Αμίν από τις διώξεις ενάντια στους οπαδούς του Ταρακί και άλλους, που δεν είναι εχθροί της επανάστασης. Ταυτόχρονα είναι αναγκαίο να αξιοποιήσουμε τις επαφές με τον Χ. Αμίν, για να κατανοήσουμε το πολιτικό του προφίλ και τις επιδιώξεις του.

Θεωρώ επίσης σκόπιμο, οι στρατιωτικοί σύμβουλοί μας, που εργάζονται στον αφγανικό στρατό, καθώς και οι σύμβουλοι των οργάνων ασφαλείας και εσωτερικών υποθέσεων να παραμείνουν στις θέσεις τους. Πρέπει να εκπληρώνουν τα άμεσα καθήκοντά τους, που συνδέονται με την προετοιμασία και τη διεξαγωγή πολεμικών επιχειρήσεων ενάντια στις ομάδες των στασιαστών και τις άλλες αντεπαναστατικές δυνάμεις. Εννοείται, ότι δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να συμμετέχουν στις διώξεις ενάντια σε όσους δεν υποστηρίζουν τον Αμίν σε περίπτωση που οι μονάδες στις οποίες υπηρετούν κληθούν να το πράξουν…»

Η ΚΕ του ΚΚΣΕ επανειλημμένα καλεί την αφγανική ηγεσία να τερματίσει τις παράνομες διώξεις και ο Αμίν επανειλημμένα διαβεβαιώνει ότι θα συμμορφωθεί, υπογραμμίζοντας τη φιλία με την ΕΣΣΔ με υπερεπαναστατικά συνθήματα, ενισχύοντας στην πράξη τις διώξεις.

Για την επίλυση όλων των προβλημάτων χρησιμοποιείται η βία. Ο Αμίν το τεκμηριώνει: «Έχουμε 10.000 φεουδάρχες. Θα τους ξεπαστρέψουμε όλους και το πρόβλημα θα λυθεί. Οι Αφγανοί αναγνωρίζουν μόνο την ισχύ».

Λόγω των διώξεων και των αδικιών σε μια σειρά περιοχές εξεγείρονται διάφορες φυλές των Παστούν. Ο Αμίν διατάσσει να βομβαρδισθούν από αέρος τα χωριά τους. Όταν δέχεται για το γεγονός αυτό κριτική από τους σοβιετικούς συμβούλους απαντά: «Δεν ξέρετε το λαό μας! Αν κάποια φυλή πάρει τα όπλα, δεν τα καταθέτει. Μοναδική διέξοδος νε εξοντωθούν όλοι, από τον πιο μικρό, μέχρι τον πιο μεγάλο. Αυτές είναι οι παραδόσεις μας».

Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω είναι το καθεστώς να χάνει καθημερινά το κύρος του. Στον κρατικό και κομματικό μηχανισμό αυξάνεται η δυσαρέσκεια, η αγανάκτηση κυριεύει πλατιές μάζες του πληθυσμού, διαθέσεις που τεχνητά ενισχύονται από τα εχθρικά στοιχεία, που παίρνουν βοήθεια από τις ΗΠΑ, το Πακιστάν και άλλες χώρες. Το Πακιστάν συγκεντρώνει στρατό στα νότια σύνορα της ΛΔΑ. Στα τέλη του 1979 οι αντάρτες φτάνουν στις 40.000, πολεμικές επιχειρήσεις σε 12 από τις 27 επαρχίες της χώρας

Στα ανώτερα κλιμάκια του ΚΚΣΕ υπάρχει ανησυχία. Φοβούνται, ότι η όξυνση της κατάστασης θα οδηγήσει σε πτώση του ΛΔΚΑ και σε άνοδο στην εξουσία εχθρικών προς την ΕΣΣΔ δυνάμεων. Τον Οκτώβριο – Νοέμβριο του 1979 οι πληροφορίες της Κα.Γκε.Μπε. αναφέρουν ότι ο Χ. Αμίν μελετάει τις δυνατότητες αναπροσανατολισμού της πολιτικής του απέναντι στην Κίνα και τις ΗΠΑ. Για παράδειγμα, στις 27/9 απευθύνεται προς το Αμερικανό επιτετραμμένο στην Καμπούλ, καλώντας τον να βελτιωθούν οι σχέσεις τους, ενώ δυο μέρες μετά, στη Νέα Υόρκη ο Αφγανός υπουργός εξωτερικών Βαλί εκφράζει την ίδια επιθυμία στους Αμερικανούς εκπροσώπους. Επανέρχεται στο προσκήνιο η παλιά κατηγορία για συνεργασία του Αμίν με την CIA.

Το ΠΓ του ΚΚΣΕ στη συνεδρίασή του της 31/10/1979 καταλήγει σε απόφαση στην οποία μεταξύ άλλων αναφέρεται: «Προσπαθώντας να εδραιωθεί στην εξουσία, ο Αμίν κάνοντας διάφορα επιδεικτικά βήματα, όπως η αρχή επεξεργασίας σχεδίου συντάγματος και η απελευθέρωση κάποιων από του συλληφθέντες το προηγούμενο διάστημα, στην πράξη διευρύνει τις διώξεις στο κόμμα, το στρατό, τον κρατικό μηχανισμό και τις κοινωνικές οργανώσεις. Προφανώς επιδιώκει την απομάκρυνση από την πολιτική αρένα όλων των στελεχών του κόμματος και του κράτους, τους οποίους τους βλέπει, ως πραγματικούς πιθανούς αντιπάλους του… Οι ενέργειες του Αμίν προκαλούν την αυξανόμενη δυσαρέσκεια των προοδευτικών δυνάμεων. Αν προηγουμένως εναντίον του ήταν τα μέλη της ομάδας «Παρτσάμ», τώρα μαζί τους ενώνονται και οι οπαδοί του «Χαλκ», ορισμένοι εκπρόσωποι του κρατικού μηχανισμού, του στρατού, της διανόησης, της νεολαίας. Αυτό δημιουργεί ανασφάλεια στον Αμίν, ο οποίος αναζητά διέξοδο εντείνοντας τις διώξεις, γεγονός που σε μεγαλύτερο βαθμό στενεύει την κοινωνική βάση του καθεστώτος».

Εν τω μεταξύ στο στρατό ξεσπούν ανταρσίες. Το Γενικό Επιτελείο των ενόπλων δυνάμεων της ΕΣΣΔ, η Κα.Γκε.Μπε. και το Υπουργείο εξωτερικών αναρωτιούνται τι πρέπει να γίνει. Αναζητούν πυρετωδώς λύσεις. Την ίδια στιγμή από τη Καμπούλ φτάνουν η μία μετά την άλλη οι εκκλήσεις του Αμίν για αποστολή σοβιετικών στρατευμάτων.

Στις 8/12 στο γραφείο του Μπρέζνιεφ πραγματοποιείται σύσκεψη στην οποία συμμετέχουν τα μέλη του Π.Γ. Αντρόποφ, Γκρομίκο, Σούσλοφ και Ουστίνοφ (Υπουργός Άμυνας). Συζητούν για πολλή ώρα την κατάσταση και ζυγίζουν τα «υπέρ» και τα «κατά» της αποστολής στρατευμάτων. Υπέρ της αποστολής τοποθετούνται οι Αντρόποφ και Ουστίνοφ, χρησιμοποιώντας τις προσπάθειες που καταβάλλει η CIA για τη δημιουργία μιας «Νέας Μεγάλης οθωμανικής αυτοκρατορίας», που προωθούσε ο σταθμάρχης της CIA στην Άγκυρα Paul Henci, με τη συμμετοχή κάποιων νότιων δημοκρατιών της ΕΣΣΔ, την έλλειψη ισχυρών αντιαεροπορικών συστημάτων στο νότο, πράγμα που σήμαινε πως αν οι Αμερικανοί κατάφερναν να εγκαταστήσουν πυραύλους Pershing στο Αφγανιστάν θα απειλούσαν σημαντικά σημεία της ΕΣΣΔ, μεταξύ των οποίων και το κοσμοδρόμιο Μπαϊκονούρ. Αναφέρθηκαν επίσης στη δυνατότητα που θα αποκτούσαν το Πακιστάν και το Ιράκ να αξιοποιήσουν τα κοιτάσματα ουρανίου του Αφγανιστάν για την κατασκευή πυρηνικών όπλων κ.ά.

Τελικά αποφάσισαν να εξετάσουν δύο ενδεχόμενα: Α) Την απομάκρυνση του Αμίν από τη Κα.Γκε.Μπε. και την αντικατάστασή του με τον Μπαμπράκ Καρμάλ. Β) την αποστολή ενός αριθμού στρατευμάτων στο Αφγανιστάν για τον ίδιο σκοπό.

Στις 10/12 ο Υπουργός Άμυνας Ουστίνοφ καλεί τον Αρχηγό του ΓΕΣ Μ.Β.Ογκαρκόφ και του ανακοινώνει, ότι το ΠΓ πήρε την προκαταρκτική απόφαση για προσωρινή είσοδο σοβιετικών στρατευμάτων στο Αφγανιστάν και του αναθέτει να προετοιμάσει 75-80 χιλιάδες άνδρες. Ο Ογκαρκόφ εκπλήσσεται και εξοργίζεται, δεν θέλει να το κάνει. Την ίδια μέρα τον καλούν στο γραφείο του Μπρέζνιεφ και προσπαθούν να τον πείσουν. Εκείνος τονίζει ότι το πρόβλημα πρέπει να λυθεί πολιτικά, χωρίς τη χρήση στρατού. Τους μιλάει για τις παραδόσεις των Αφγανών που δεν δέχονται ξένους στα εδάφη τους, αλλά μάταια. Τελικά του λένε, ότι οριστική απόφαση δεν έχει ληφθεί, αλλά τα στρατεύματα πρέπει να είναι έτοιμα.

Τελικά σε σύσκεψη στο γραφείο του Μπρέζνιεφ στις 12/12 των Αντρόποφ, Ουστίνοφ και Γκρομίκο λαμβάνεται η απόφαση να εισηγηθούν στο ΠΓ την αποστολή στρατευμάτων. Το ΠΓ συνεδριάζει (απουσιάζει ο Κοσίγκιν που διαφωνεί) και εγκρίνει ομόφωνα την απόφαση.

Για την υλοποίηση του σχεδίου απομάκρυνσης του Αμίν αποφασίσθηκε να χρησιμοποιηθούν οι εκκλήσεις του ίδιου του Αμίν για αποστολή στρατευμάτων (μέχρι τότε είχε παρακαλέσει 7 φορές). Από τις αρχές του Δεκέμβρη βρισκόταν στην πόλη Μπαγκράμ το σοβιετικό «Μουσουλμανικό τάγμα», μονάδα οι άνδρες της οποίας προέρχονταν από την κεντρική Ασία και είχε σχηματισθεί το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου για να αποτελέσει τη φρουρά του Ταρακί. Σταδιακά άρχισαν να καταφθάνουν στην Καμπούλ και μικρές ομάδες σοβιετικών κομάντο.

Το αρχικό σχέδιο προέβλεπε την εξουδετέρωση του Αμίν και του ανιψιού του Ασαντουλλά, που ήταν επικεφαλής της υπηρεσίας ασφαλείας με ειδική χημική ουσία (δεν είναι γνωστό ποια), η κατάληψη της εξουσίας από τις σοβιετικές μονάδες που είχαν εισχωρήσει μυστικά και η τοποθέτηση του Μπ. Καρμάλ επικεφαλής του ΛΔΚΑ και του κράτους. Το μεσημέρι της 13/12 χορηγήθηκε η χημική ουσία και οι σοβιετικές μονάδες τέθηκαν σε πλήρη ετοιμότητα. Αλλά σε λίγο δόθηκε η εντολή «Άκυρο», επειδή το δηλητήριο δεν ενήργησε στον Αμίν, ενώ ο ανιψιός του ένιωσε άσχημα το άλλο πρωί. Να πούμε ότι τον Ασαντουλλά τον έστειλαν για θεραπεία στην ΕΣΣΔ, όπου, αφού τον θεράπευσαν τον έκλεισαν φυλακή, ύστερα από την αλλαγή εξουσίας τον έστειλαν στο Αφγανιστάν, όπου εκτελέστηκε από τους οπαδούς του Παρτσάμ.

Τελικά το σχέδιο μπαίνει σε εφαρμογή. Στις 27/12 σοβιετικές στρατιωτικές μονάδες που έχουν μυστικά συγκεντρωθεί στην Καμπούλ καταλαμβάνουν με έφοδο το προεδρικό μέγαρο και κατά την ανταλλαγή πυροβολισμών σκοτώνεται ο Αμίν. Στη θέση του τοποθετείται αμέσως ο Μπαμπράκ Καρμάλ, ο οποίος έχει μεταφερθεί μυστικά πριν μερικές ημέρες στην Καμπούλ. Ταυτόχρονα σοβιετικά στρατεύματα εισέρχονται από τα σύνορα στο έδαφος του Αφγανιστάν.

Ένας καινούριος πόλεμος ξεκινά!

* Ο Χρήστος Τρικαλινός είναι Ομότιμος Καθηγητής Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Γεννήθηκε το 1946 στο Βόλο. Σε ηλικία 2 ½ ετών βρέθηκε στις φυλακές στρατόπεδο Σαρακηνού στο Βόλο και στη συνέχεια εξόριστος στο Τρίκερι. Μεγάλωσε στον Αλμυρό Μαγνησίας. Σπούδασε στο Κρατικό Πανεπιστήμιο Λομονόσοφ της Μόσχας, στο οποίο υπερασπίσθηκε και τη διδακτορική του διατριβή στην πυρηνική φυσική. Από το 1981 διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πέρασε από όλες τις ακαδημαϊκές βαθμίδες, από Επιμελητής έως Καθηγητής. Έχει δημοσιεύσει περισσότερες από 60 επιστημονικές εργασίες σε διεθνή περιοδικά και συμμετείχε σε περισσότερα από 50 επιστημονικά συνέδρια. Έχει γράψει 4 πανεπιστημιακά εγχειρίδια, ένα εκλαϊκευτικό βιβλίο Φυσικής και συμμετείχε στη συγγραφή βιβλίων Φυσικής για το Λύκειο. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο του με τίτλο «Σταγόνες μνήμης», εκδόσεις «Άπαρσις». Δημοσίευσε πολλά άρθρα γενικού ενδιαφέροντος στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο της χώρας. Μετέφρασε 2 λογοτεχνικά βιβλία από τα Ρωσικά. Διετέλεσε πρόεδρος της Πανελλήνιας ομοσπονδίας Ερευνητικού και Διδακτικού Προσωπικού (ΠΟΣΔΕΠ) Α.Ε.Ι. από το 1998 έως το 2004. Υπήρξε για αρκετά χρόνια μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Γενικών Εξετάσεων και θεματοδότης σε θέματα Φυσικής. Συνταξιοδοτήθηκε το 2013.