Αφγανιστάν: μια χώρα με ιστορία (μέρος 3ο)

Tου Χρήστου Τρικαλινού, ομότιμου καθηγητή ΕΚΠΑ*

Πρόσφατα το Αφγανιστάν ήρθε στην επικαιρότητα ακόμη μία φορά. Ακόμη μία φορά η εικόνα είναι δυστυχώς αρνητική. Το πλήθος των πληροφοριών είναι μεγάλο. Η μέση εικόνα των πολιτών στην Ευρώπη και στην Ελλάδα είναι ότι πρόκειται για ένα κράτος όπου οργανώσεις, κόμματα και μαχητές αλληλοσφάζονται χωρίς λόγο. Στην πραγματικότητα ελάχιστα γνωρίζουμε (και ακόμη λιγότερα καταλαβαίνουμε) για την ιστορία της χώρας αυτής, για την πολιτική της γεωγραφία και τις σχέσεις της με τον κόσμο. Ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, κος Χρήστος Τρικαλινός είναι ένας βαθύς γνώστης του αφγανικού προβλήματος. Έδωσε για το CretanLeft μια εύληπτη σύνοψη της ιστορίας και του προβλήματος. Όσο όμως σαφής και περιεκτικός και αν είναι, η έκταση του κειμένου μας υποχρεώνει να το δημοσιεύσουμε σε εφτά συνέχειες σε εφτά συνεχόμενες μέρες. Αξίζει την προσοχή μας! Σήμερα το τρίτο μέρος.

Ο Νταούντ, αναλαμβάνοντας την εξουσία, όπως ήταν φυσικό, δεν σκόπευε να πραγματοποιήσει τις μεταρρυθμίσεις που επιθυμούσαν οι φράξιες του ΛΔΚΑ. Έκανε βέβαια μεταρρυθμίσεις προς την κατεύθυνση της εκκοσμίκευσης του κράτους, όχι πάντως αυτές που επιθυμούσαν οι σύμμαχοί του. Για να πετύχει τους στόχους του απομάκρυνε σταδιακά από τις καίριες πολιτικές θέσεις τους εκπροσώπους του Παρτσάμ και του Χαλκ. Ήρθε επίσης και αντιμέτωπος με ισλαμική εξέγερση, που οργάνωσε η «Μουσουλμανική Νεολαία» υπό τον Χεκματιάρ. Την συνέτριψε εύκολα αναγκάζοντας τον Χεκματιάρ να καταφύγει στο Πακιστάν.

Στην εξωτερική πολιτική του διατήρησε τις καλές σχέσεις με την ΕΣΣΔ, αλλά έστρεψε το βλέμμα και προς άλλες κατευθύνσεις (ΗΠΑ, Ιράν, Πακιστάν, Ινδία, Σαουδική Αραβία). Όπως χαρακτηριστικά είπε υψηλόβαθμο στέλεχος της CIA: «Ο Νταούντ ήταν ευτυχισμένος όταν μπορούσε να ανάψει αμερικάνικο τσιγάρο με σοβιετικά σπίρτα».

Πάντως η ΕΣΣΔ εξακολουθούσε να κατέχει δεσπόζουσα θέση στην οικονομία της χώρας. Για παράδειγμα το 1978 οι πιστώσεις που διέθετε στο Αφγανιστάν έφταναν τα 1,265 δισ. δολάρια, ενώ οι αμερικανικές ήταν μόλις 470 εκατομμύρια. Η οικονομική βοήθεια αντιστοιχούσε στο 54% του συνόλου, ενώ των ΗΠΑ στο 15% του συνόλου. Στη χώρα δούλευαν επίσης 2.000 σοβιετικοί ειδικοί. Μέχρι το 1978 η ΕΣΣΔ είχε κατασκευάσει 70 μεγάλα έργα και είχε εκπαιδεύσει 60.000 ειδικούς. Σ’ αυτή αναλογούσε το 40% του εξωτερικού εμπορίου του Αφγανιστάν.

Ο Νταούντ αναζητούσε επιπλέον πιστώσεις για την κατασκευή σιδηροδρομικού δικτύου και την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων ουρανίου. Στράφηκε προς τη Σαουδική Αραβία και τις ΗΠΑ. Αυτοί του υποσχέθηκαν βοήθεια, υπό τον όρο να περιορίσει τη συνεργασία με την ΕΣΣΔ και να μειώσει την επιρροή των αριστερών. Έτσι ο Νταούντ άρχισε να κλείνει αριστερά έντυπα, να παρακολουθεί τους ηγέτες της αριστεράς, να τοποθετεί προβοκάτορες στις γραμμές του ΛΔΚΑ.

Πρέπει εδώ να πούμε ότι από τον Ιούνιο του 1977 οι δύο φράξιες του ΛΔΚΑ επανενώθηκαν σε ενιαίο κόμμα και εξέλεξαν ως Γενικό Γραμματέα και πάλι τον Ταρακί. Αυτή η επανένωση, πάντως, ήταν περισσότερο τυπική παρά ουσιαστική.

Αξίζει να αναφέρουμε ακόμη ένα στοιχείο. Στη διάρκεια της ενωτικής συνεδρίασης, όπως προκύπτει από τα πρακτικά, έγινε έντονη συζήτηση γύρω από το πρόσωπο του στελέχους του «Χαλκ» Χαφιζουλά Αμίν. Πολλοί εκπρόσωποι και των δύο ομάδων τον κατηγόρησαν για σχέσεις με την CIA. Ο Αμίν, που είχε δίπλωμα Φυσικού, έκανε το μεταπτυχιακό του με υποτροφία στις ΗΠΑ, όπου ήρθε σε επαφή με τις μαρξιστικές ιδέες και αργότερα προσπάθησε ανεπιτυχώς να εκπονήσει εκεί διδακτορική διατριβή. Κατηγορήθηκε ότι εκεί συνδέθηκε με την CIA, αλλά αντέκρουσε τις κατηγορίες λέγοντας ότι «έκανε παιχνίδι με τη CIA», προσπαθώντας να κερδίσει κάποια χρήματα για να ολοκληρώσει τις σπουδές του. Οι εξηγήσεις του έγιναν δεκτές.

Άλλο ένα στοιχείο. Το 1974 δημιουργήθηκε στο στρατό μια αυτόνομη μυστική οργάνωση με την ονομασία Ενιαίο Μέτωπο Κομμουνιστών Αφγανιστάν (ΕΜΚΑ). Ιδεολογικά ήταν κοντά στο ΛΔΚΑ, αλλά επιδίωκε την ανατροπή του Νταούντ. Τελικά μετά την ενοποίηση του ΛΔΚΑ προσχώρησε σε αυτό και την καθοδήγησή της ανέλαβε ο Αμίν.

Το ενιαίο πια ΛΔΚΑ ετοιμάζει, μετά από εισήγηση του Μπ. Καρμάλ εξέγερση για τον Αύγουστο του 1978 με την προκήρυξη γενικής απεργίας. Τα γεγονότα όμως τρέχουν, Στις 17/4/1978 δολοφονείται ο ιδεολογικός υπεύθυνος του κόμματος Χαϊντάρ. Η κηδεία του αποκτά αντικυβερνητικό χαρακτήρα.

Συνοψίζοντας τις αφηγήσεις των μαρτύρων της εποχής τα γεγονότα συνέβησαν ως εξής: Μετά την κηδεία, στις 24/4 πραγματοποιείται συνάντηση του Νταούντ με τον πρέσβη των ΗΠΑ, Ντ. Έλιοτ. Αυτός πείθει τον Νταούντ να λάβει αποφασιστικά μέτρα ενάντια στις αριστερές δυνάμεις, ξεκινώντας από τη σύλληψη των ηγετών του ΛΔΚΑ, με την κατηγορία της παραβίασης του Συντάγματος. Έτσι τη νύχτα προς την 26/4 οι περισσότεροι συλλαμβάνονται και φυλακίζονται, εκτός από τον Αμίν που τίθεται σε κατ’ οίκον περιορισμό.

Τότε, στις 27/4, ενεργοποιούνται οι δυνάμεις του κόμματος στο στρατό, κατεβάζουν τα τανκς και μετά από σύντομες συγκρούσεις, το βράδυ της ίδιας μέρας, ελευθερώνονται οι συλληφθέντες, καταλαμβάνεται το προεδρικό μέγαρο και κατά την ανταλλαγή πυροβολισμών σκοτώνεται ο Νταούντ και όλα τα μέλη της οικογένειάς του.

Συνολικά σκοτώνονται 43 στρατιωτικοί και άγνωστος αριθμός πολιτών.

Την εξουσία αναλαμβάνει το Πολεμικό Επαναστατικό Συμβούλιο, το οποίο την παραδίδει την 30 Απριλίου στο Επαναστατικό Συμβούλιο. Αυτό μετονομάζει τη χώρα σε Λαϊκή Δημοκρατία του Αφγανιστάν, ορίζει ως πρωθυπουργό τον Ταρακί, αναπληρωτή τον Καρμάλ, δεύτερο αναπληρωτή και υπουργό εξωτερικών τον Αμίν.

* O Χρήστος Τρικαλινός είναι Ομότιμος Καθηγητής Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Γεννήθηκε το 1946 στο Βόλο. Σε ηλικία 2 ½ ετών βρέθηκε στις φυλακές στρατόπεδο Σαρακηνού στο Βόλο και στη συνέχεια εξόριστος στο Τρίκερι. Μεγάλωσε στον Αλμυρό Μαγνησίας. Σπούδασε στο Κρατικό Πανεπιστήμιο Λομονόσοφ της Μόσχας, στο οποίο υπερασπίσθηκε και τη διδακτορική του διατριβή στην πυρηνική φυσική. Από το 1981 διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πέρασε από όλες τις ακαδημαϊκές βαθμίδες, από Επιμελητής έως Καθηγητής. Έχει δημοσιεύσει περισσότερες από 60 επιστημονικές εργασίες σε διεθνή περιοδικά και συμμετείχε σε περισσότερα από 50 επιστημονικά συνέδρια. Έχει γράψει 4 πανεπιστημιακά εγχειρίδια, ένα εκλαϊκευτικό βιβλίο Φυσικής και συμμετείχε στη συγγραφή βιβλίων Φυσικής για το Λύκειο. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο του με τίτλο «Σταγόνες μνήμης», εκδόσεις «Άπαρσις». Δημοσίευσε πολλά άρθρα γενικού ενδιαφέροντος στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο της χώρας. Μετέφρασε 2 λογοτεχνικά βιβλία από τα Ρωσικά. Διετέλεσε πρόεδρος της Πανελλήνιας ομοσπονδίας Ερευνητικού και Διδακτικού Προσωπικού (ΠΟΣΔΕΠ) Α.Ε.Ι. από το 1998 έως το 2004. Υπήρξε για αρκετά χρόνια μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Γενικών Εξετάσεων και θεματοδότης σε θέματα Φυσικής. Συνταξιοδοτήθηκε το 2013.

Aκολουθήστε μας στο facebook