Εχουμε ένα βιβλίο για το 1821 που μπορούμε να δώσουμε στα παιδιά μας

Ρεπορτάζ-συνέντευξη: Μανόλης Χατζηπαναγιώτου

Το Σάββατο 25 Σεπτέμβρη στον όμορφο εκθεσιακό χώρο του ισογείου του Κ.Α.Μ. παρουσιάστηκε το νέο graphic novel του Soloup «Η μάχη της πλατείας» από τις εκδόσεις Ίκαρος. Ο Soloup, κατά κόσμον Αντώνης Νικολόπουλος, είναι ο δημιουργός ο οποίος έκανε την 9^η Τέχνη του κόμικ εφάμιλλη της μεγάλης λογοτεχνίας. Κάθε νέα δουλειά του Soloup αποτελεί πια εκδοτικό γεγονός που ξεπερνά τα ελληνικά σύνορα. Το «Αϊβαλί» (2015) έχει ήδη μεταφραστεί σε ευάριθμες γλώσσες και ενέπνευσε εκθέσεις, ψηφιακές δημιουργίες αλλά και έναν γόνιμο διάλογο για τα γεγονότα του 1922. Ο «Συλλέκτης» (2018), με θεματολογία το κοινωνικό θέμα της πατρότητας και της γονικής επιμέλειας, πυροδότησε κι αυτός εκθέσεις, δημιουργίες και συζητήσεις.
Ο Soloup, τιμώντας και τη χανιώτικη ρίζα της καταγωγής του, δεν παραλείπει να επισκέπτεται τα Χανιά και να παρουσιάζει τις δουλειές του. Είχε παρουσιάζει το Αϊβαλί, ενώ το 2019 παρουσίασε τον Συλλέκτη στo πλαίσιo του φεστιβάλ Chaniartoon. Τώρα, για τρίτη φορά, στα Χανιά και για δεύτερη στο φιλόξενο και εξαίρετο χανιώτικο φεστιβάλ comic παρουσίασε τη Μάχη της πλατείας.

«Η μάχη της πλατείας» είναι το μεγαλύτερο σε μέγεθος ίσως και σε σπουδαιότητα ελληνικό graphic novel. Πρόκειται για ένα βιβλίο 750 σελίδων με πολύ επιμελημένη έκδοση από τον Ίκαρο. Το θέμα του είναι η επανάσταση του 1821. Αυτό από μόνο του δεν είναι θελκτικό γιατί η συγκυρία της επετείου των 200 χρόνων από την επανάσταση έφερε μια πληθώρα εκδηλώσεων και εκδόσεων που δεν είναι πάντα ποιοτικές ή αξιόλογες.

Ο Soloup όμως με την Πλατεία του παραδίδει ένα πολυεπίπεδο έργο με πολλαπλή σημασία. Πρώτα από όλα για το περιεχόμενό του: πριν τη συγγραφή προηγήθηκαν τρία χρόνια μελέτης των γραπτών πηγών αλλά και των εικαστικών καταλοίπων της επανάστασης. Στο βιβλίο χρησιμοποιούνται αλλά και εγκιβωτίζονται δεκάδες πηγές όπως έγγραφα, απομνημονεύματα και μελέτες σε μια εκτεταμένη διακειμενικότητα. Παράλληλα γίνεται εικαστική αναφορά σε πάνω από 70 πίνακες ζωγραφικής, γλυπτά και προσωπογραφίες αγωνιστών. Άλλωστε όλη η αφήγηση εκκινά από μια στοχαστική ενατένιση του αγάλματος του Κολοκοτρώνη έξω από την Παλαιά Βουλή. Όπως συνηθίζει ο Soloup διαρθρώνει σπονδυλωτά το έργο του σε 21 (καθόλου τυχαίο) κεφάλαια χωρισμένα σε 5 μεγάλες ενότητες. Σε ένα διαρκές πήγαινε-έλα από το παρόν στο παρελθόν σχολιάζει την Ιστορία του ’21 ξεφεύγοντας από την παραδοσιακή εθνική αφήγηση για το παρελθόν. Ποτέ όμως δεν εκπίπτει σε σχηματικές αντιπαραθέσεις που έχουν ευκολία αλλά και απλοϊκότητα.

Πριν τη συγγραφή προηγήθηκαν
τρία χρόνια μελέτης των γραπτών πηγών
αλλά και των εικαστικών καταλοίπων της επανάστασης.

Το σχέδιο του Soloup και η εικαστική του γλώσσα αποτελεί ένα επίτευγμα. Αξιοποιεί όλη την προηγούμενη εμπειρία του, αλλά και τις ειδικές σπουδές του. Όπως ο ίδιος είπε «καμία γραμμή δεν είναι τυχαία». Σκίαση, κάδρο, οπτικές γωνίες, γραμματοσειρές, προσανατολισμός κ.τ.λ. όλα υπηρετούν την αφήγηση.

Κατά την παρουσίαση του βιβλίου, η συντονίστρια Μαριάνθη Λιάπη έδωσε πρώτα τον λόγο στον ιστορικό Ηλία Κολοβό ο οποίος είναι αναπληρωτής καθηγητής οθωμανικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, ενώ διδάσκει και συνεργάζεται σε ευάριθμα πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ο Ηλίας Κολοβός σχολίασε και περιέγραψε τα ιστορικά συγκείμενα και τις αναφορές της «Μάχης της πλατείας». Αναφέρθηκε στην επίσημη εθνική αφήγηση για το ’21, και στις σύγχρονες προσεγγίσεις της. Ιδιαίτερη αναφορά έκανε στην κυρίαρχη εικονογραφική παράδοση των αγωνιστών του ’21 η οποία δημιουργήθηκε σε συγκεκριμένες συνθήκες και καθόρισε την «εικόνα» που έχει ο μέσος Έλληνας για τα γεγονότα και τους πρωταγωνιστές τους.

Στη συνέχεια το μικρόφωνο πήρε ο σκηνοθέτης και συγγραφέας Θεόδωρος Εσπίριτου. Ο Εσπίριτου έχει πολλαπλούς δεσμούς με τα Χανιά. Στο παρελθόν δούλεψε για 7 χρόνια συνεργαζόμενος με τον πολιτιστικό Νότο, αλλά κατά διαστήματα σκηνοθετεί παραστάσεις με πρόσφατη τη Γιορτή της θεατρικής ομάδας του δικηγορικού συλλόγου. Σχολίασε την εικαστική γλώσσα του Soloup προβάλλοντας ταυτόχρονα παραδείγματα από το βιβλίο. Έχοντας και ο ίδιος πρόσφατα εκπονήσει σχετική διδακτορική εργασία τόνισε τη σημασία της υποκειμενικής πρόσληψης της εικονοποιίας και τον τρόπο με το οποίο επηρέασε την αντίληψή μας για το παρελθόν.

Τέλος ο ίδιος ο δημιουργός αφού ευχαρίστησε το Chaniartoon και τον οργανωτικό οικοδεσπότη Μάριο Ιωαννίδη, μίλησε για το βιβλίο, ενώ ακολούθησε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με το κοινό.

Η εκδήλωση υποστηρίχθηκε εκ μέρους του εκδότη από την Ελένη Τενεκετζή του βιβλιοπωλείου Koukoubook.

Στο τέλος, ο δημιουργός υπέγραψε για τους παρευρισκόμενους τα βιβλία του. Αυτή θα ήταν μια συνήθης και τυπική διαδικασία, αν ο Soloup δεν μετέτρεπε με το πενάκι του κάθε αντίτυπο σε συλλεκτικό, καθώς συνόδευσε κάθε ευγενή αφιέρωση με όμορφα σκίτσα του.

Μια συζήτηση με το Cretanleft

Πριν από την παρουσίαση το Cretanleft είχε την ευκαιρία να μιλήσει αποκλειστικά με τον Αντώνη Νικολόπουλο για το έργο του. Μας εκμυστηρεύτηκε μάλιστα ένα σχέδιό του που θα έχει άμεση σχέση με τα Χανιά.

Αντώνη, βρέθηκες στα Χανιά και στο τελευταίο Chaniartoon που είχε γίνει διά ζώσης το 2019 παρουσιάζοντας τον υπέροχο Συλλέκτη. Τώρα σε βλέπουμε ξανά παρουσιάζοντας ένα έργο με ιστορική θεματική. Πώς προέκυψε «Η μάχη της πλατείας»;

Ήταν μια πρόσκληση από το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και συγκεκριμένα από τρεις ερευνήτριες, την Νατάσα Καστρίτη, την Ρεγγίνα Κατσιμάρδου και την Παναγιώτα Παναρίτη που με κάλεσαν το 2017 να κάνουμε κάτι σαν το «Αϊβαλί». Είχαν διαβάσει το «Αϊβαλί» και ήθελαν να κάνουμε κάτι ανάλογο για το 1821. Ξεκινήσαμε να δουλεύουμε και καθ΄ οδόν προέκυψε ένας διαγωνισμός από το ΕΛ.ΙΔ.ΕΚ. που αφορούσε τη σχέση τέχνης και επιστήμης σχετικά με το 1821. Κάναμε την πρόταση μέσω του Πανεπιστημίου Αιγαίου και όχι μόνο έγινε δεκτή αλλά αναδείχθηκε πρώτη. Έτσι λοιπόν προέκυψε αυτό το πολύ μεγάλο graphic novel (το μεγαλύτερο ελληνικό), αλλά και πολλά πράγματα ακόμη όπως ένα ντοκιμαντέρ για το πώς κατασκευάστηκε, μια ιστοσελίδα, δύο παράλληλες εκθέσεις στο Εθνικό Ιστορικό μουσείο και στο μουσείο Τεριάντ στη Λέσβο, ένα εκπαιδευτικό e-book, εκπαιδευτικά προγράμματα κ.ά.

Τα βιβλία σου συνεχίζουν το ταξίδι τους με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Πρόσφατα είχαμε νέες μεταφράσεις για το «Αϊβαλί»…

Ναι, μέχρι σήμερα έχει μεταφραστεί στα τουρκικά, στα γαλλικά, στα αγγλικά και φέτος στα ισπανικά. Μαθαίνουμε ότι στην Γαλλία έχει ήδη εξαντληθεί και οδεύει προς δεύτερη έκδοση. Είναι ενδιαφέρον το πώς ένα τόσο ελληνικό θέμα αφορά και ενδιαφέρει ένα διεθνές αναγνωστικό κοινό.

Εδώ έχεις βάλει κι εσύ το χέρι σου ή μάλλον το πενάκι σου. Γιατί αλλιώς είναι δύσκολο να επικοινωνήσεις θέματα όπως η μικρασιατική καταστροφή ή το 1821 με πλατύ κοινό εκτός Ελλάδας. Αυτό βέβαια έχει από πίσω του πολλή έρευνα.

Η ιστορική μελέτη και η προεργασία έχει κρατήσει 3-3,5 χρόνια όσα περίπου και για το «Αϊβαλί». Αυτή φορά βέβαια ήμουν τυχερός γιατί είχα από πίσω μου τρεις ερευνήτριες που κατείχαν το αντικείμενο, την πλουσιότερη συλλογή για το 1821, πρόσβαση στις αρχειακές πηγές και διαρκή επιστημονική καθοδήγηση από την καθηγήτρια κα Εύη Σαμπανίκου. Έτσι προέκυψε αυτό το αποτέλεσμα.

Παρά το γεγονός ότι το βιβλίο περιέχει «παράξενα πράγματα»
για την ελληνική ιστορία, πέρα από το κυρίαρχο αφήγημα,
αγκαλιάστηκε με τρόπο παραπάνω από θετικό από τους ιστορικούς,
από τους εκπαιδευτικούς αλλά και το ευρύτερο αναγνωστικό κοινό.

Διαβάζοντας το βιβλίο βλέπουμε ότι «Η μάχη της πλατείας» διαφοροποιείται από την κυρίαρχη εθνική αφήγηση για το 1821, όχι όμως με τρόπο άγαρμπο και σχηματικό. Ποια είναι η αποδοχή αυτής της εναλλακτικής άποψης από το ελληνικό κοινό;

Παρά το γεγονός ότι το βιβλίο περιέχει ας το πούμε «παράξενα πράγματα» για την ελληνική ιστορία, πέρα από το κυρίαρχο αφήγημα, αγκαλιάστηκε με τρόπο παραπάνω από θετικό από τους ιστορικούς επιστήμονες, από τους εκπαιδευτικούς αλλά και το ευρύτερο αναγνωστικό κοινό. Έχουμε αποδοχή παρόμοια με το «Αϊβαλί» με πολλές προσκλήσεις για παρουσιάσεις, εκθέσεις κ.τ.λ. Το πιο συγκινητικό είναι όμως ότι απλοί άνθρωποι μάς λένε ότι «επιτέλους έχουμε ένα βιβλίο που μπορούμε να το δώσουμε στα παιδιά μας και έχει μια διαφορετική οπτική από τα σχολικά βιβλία και τις σχετικές εικόνες με τις κατάλευκες φουστανέλες και τα σπαθιά».

Χαιρόμαστε που σε έχουμε και πάλι εδώ στα Χανιά στα πλαίσια του cartoon festival. Πες μας δυο λόγια για την πόλη και το Chaniartoon.

Κι εγώ χαίρομαι που υπάρχει πάντα μια αφορμή να επιστρέφω στα αγαπημένα μου Χανιά. Έχω και μια μακρινή ρίζα καταγωγής ως Βερτουδάκης. Τα παιδιά έχουν κάνει μια εξαιρετική δουλειά. Ο Μάριος Ιωαννίδης, ενώ δεν προΰπαρχε τίποτε σχετικό με την 9^η τέχνη, έχει πια φτιάξει έναν θεσμό που κάθε φορά είναι πιο δυνατός και πιο όμορφος. Είμαι ευτυχής που έρχομαι για δεύτερη φορά καλεσμένος του φεστιβάλ και για 3^η στα Χανιά, καθώς είχα έρθει και με το «Αϊβαλί», το οποίο είχε να κάνει και με τα Χανιά. Το κοινό των Χανίων είναι πολύ πιο ενεργό από άλλες πόλεις. Το καινούριο σενάριο που γράφω θα έχει τα Χανιά ως κεντρικό χώρο πια. Οι επισκέψεις μου λοιπόν συνδυάζονται με τη συλλογή βιβλίων και πρωτογενούς υλικού για την έρευνά μου. Στο αεροπλάνο θα χρειαστώ και κάποιον φίλο να βάλει βιβλία στις αποσκευές του γιατί έχω γίνει πάλι υπέρβαρος.

Ευχόμαστε να φεύγεις πάντα υπέρβαρος με βιβλία αλλά και την αγάπη μας. Καλοτάξιδη «Η μάχη της πλατείας» και με το καλό να σε ξαναδούμε με το καινούριο «χανιώτικο» βιβλίο σου.

Ευχαριστώ πολύ.