Δύο διεθνείς καλλιτέχνες απογειώνουν τη μαγεία της μουσικής στην Κρήτη

Τη συνέντευξη πήρε η Λιάνα Μαλανδρενιώτη*

Το έναυσμα για τη συνέντευξη με το διεθνές ντούο βιολί/πιάνο με τη συμμετοχή της Δανάης Παπαματθαίου – Μάτσκε στο βιολί και του Ούβε Μάτσκε στο πιάνο, έδωσαν οι προσεχείς συναυλίες τους αλλά και η ιδιαίτερη έκπληξη μου για το ρεπερτόριο που θα παρουσιάσουν. Είναι ευτυχές και σπουδαίο πολιτιστικό γεγονός ότι το ντούο ξεκινά τις εμφανίσεις του, μετά τη μακρά περίοδο απομάκρυνσης των μουσικών από τις αίθουσες συναυλιών λόγω της πανδημίας, με δύο συναυλίες στην Κρήτη: η πρώτη στο Μεγάλο Αρσενάλι των Χανίων, το Σάββατο 19/2, και η δεύτερη στο Πολιτιστικό & Συνεδριακό Κέντρο Ηρακλείου, την Κυριακή 20/2. Το ρεπερτόριο των δύο διακεκριμένων καλλιτεχνών αποτελείται από τα πιο απαιτητικά έργα μουσικής δωματίου και η ευχάριστη έκπληξη είναι πως έχουν συμπεριλάβει στο πρόγραμμά τους έργα σπουδαίων ελλήνων συνθετών της διασποράς.

Το μουσικό οδοιπορικό της Κρήτης έχει σαν θέμα την αντιπαράθεση κλασικών και σύγχρονων συνθέσεων στη φόρμα της Σονάτας. Η συναυλία ξεκινά με την πρώτη από τις έξι σονάτες του W.A. Mozart KV 301-306 για πιάνο και βιολί από το 1778, ακολουθεί η σονάτα αρ. 7 του L. v. Beethoven (1802) με συμφωνικά δραματικό, φιλοσοφικό χαρακτήρα και με ισοτιμία των δύο οργάνων. Στο τέλος του 20ού αιώνα η φόρμα της σονάτας συναντιέται ως εξαίρεση, ενίοτε με πρωτότυπες διαφοροποιήσεις. Έτσι το πρόγραμμα στο δεύτερο μέρος του ρεσιτάλ περιλαμβάνει δύο σύγχρονες σονάτες ελλήνων και ελληνικής καταγωγής συνθετών της διασποράς: την Δωδεκανησιακή Σονάτα του Γιάννη Κωνσταντινίδη και τη σονάτα του Boris Papandopulo που η μουσική της γλώσσα πηγάζει από τη λαϊκή παράδοση των Βαλκανίων.
Ο Ούβε Μάτσκε γεννήθηκε στην Γερμανία και από το 1987 ζει στην Ελλάδα. Είναι καθηγητής στο Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και τέως πρόεδρος του Ε.Τ.Ο.Σ. της Κ.Ο.Θ. Ο διεθνής Τύπος έχει εξάρει τον ιδιαίτερο προσωπικό τρόπο ερμηνείας του, που χαρακτηρίζεται από μεγάλη αισθαντικότητα και λαμπερή δεξιοτεχνία. Η κόρη του, Δανάη Παπαματθαίου – Μάτσκε, γεννήθηκε στην Αθήνα όπου και πήρε τα πρώτα μαθήματα βιολιού. Σε ηλικία 11 χρονών έκανε το ντεμπούτο της με εμφανίσεις στην Ελλάδα και στην Γερμανία με ενθουσιώδη σχόλια του Τύπου. Σήμερα ζει στο Αμβούργο και εργάζεται ως βοηθός καθηγητή στην Ανώτατη Σχολή Μουσικής και Θεάτρου του Αμβούργου στην τάξη βιολιού της καθηγήτριας Tanja Becker–Bender.
Η σύντομη συνομιλία μαζί τους έχει ως στόχο να σας συστήσει δύο σπουδαίους σολίστες που τιμούν με το ήθος και την τέχνη τους δύο πατρίδες, την Ελλάδα και την Γερμανία.

Ως πολίτες δύο χωρών της Ελλάδας και της Γερμανίας και ως καλλιτέχνες τι το ξεχωριστό σας προσφέρει η κάθε μία στη ζωή και στην τέχνη σας;

Δανάη: Η Ελλάδα είναι η χώρα της καρδιάς μας. Εδώ γεννήθηκα και μεγάλωσα. Τα καθοριστικά βιώματα των παιδικών και πρώιμων εφηβικών χρόνων για τη ζωή και την ερμηνευτική μου στάση τα έλαβα στη χώρα αυτή.

Ούβε: Η Ελλάδα ήταν καθοριστικά αποκαλυπτική στα ώριμα χρόνια της ζωής μου και η τιμητική θέση του καθηγητή σε ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα είναι ο καταλληλότερος χώρος για υλοποίηση των κοινωνικών και εκπαιδευτικών μου οραμάτων για προοδευτικές αλλαγές. Παρόλα αυτά, η Γερμανία σαν χώρα με πλούσια παράδοση στην κλασική μουσική, οργανωμένο σύστημα μουσικής παιδείας και ηγετική οικονομική δύναμη της Ευρώπης προσφέρει στους καλλιτέχνες περισσότερες επαγγελματικές δυνατότητες και εν μέρει κάποια ασφάλεια. Δεν είναι τυχαίο ότι τις τελευταίες δεκαετίες συρρέουν στην Γερμανία καλλιτέχνες από όλη την Ευρώπη, την Ασία και την Αμερική, όχι μόνο για σπουδές αλλά και για επαγγελματική κατοχύρωση.

Δανάη, έχετε σπουδάσει στα μεγαλύτερα ιδρύματα της Ευρώπης, πώς βλέπετε το επίπεδο των μουσικών σπουδών στην Ελλάδα;

Με την ίδρυση των Πανεπιστημιακών Μουσικών Τμημάτων, η Ελλάδα έχει κάνει τις τελευταίες δεκαετίες σημαντικά βήματα στην οργάνωση της τριτοβάθμιας μουσικής εκπαίδευσης. Παρόλα αυτά η σημαντική πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια μουσική εκπαίδευση είναι απούσα οδηγώντας τους νέους στην ιδιωτική αδιαβάθμητη εκπαίδευση (Ωδεία) με όλα τα καλά της αλλά και τις παθογένειές της που μεγαλώνουν με την οικονομική κρίση. Με λίγα λόγια υπάρχει σημαντική έλλειψη ορθολογικής διαβάθμισης στη μουσική παιδεία που θα έπρεπε να είναι θεσμοθετημένη και νομικά κατοχυρωμένη. Η Ελλάδα είναι ίσως το μοναδικό παράδειγμα παραλογισμού: Τα Ωδεία ανήκουν στην δικαιοδοσία του υπουργείου Πολιτισμού και όχι στο υπουργείο Παιδείας!

Κύριε Μάτσκε, είστε καθηγητής στο τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και υπήρξατε πρόεδρος του Ε.Τ.Ο.Σ. της Κ.Ο.Θ. Πόσο επαρκής είναι η λειτουργία αυτών των θεσμών;

Ο χώρος που μας παρέχεται στη συνέντευξη αυτή είναι πολύ μικρός για να απαντηθούν δύο τόσο σημαντικά ζητήματα. Για το θέμα της πανεπιστημιακής παιδείας νομίζω έχετε λάβει εν μέρει απάντηση από την Δανάη στην προηγούμενη ερώτησή σας. Όσο για την Κ.Ο.Θ., που υπήρξα για μια πενταετία πρόεδρος του Ε.Τ.Ο.Σ. μπορώ να πω ότι έχουν γίνει σημαντικά βήματα για την εξυγίανσή της, όσο τουλάχιστον βρισκόμουν στη θέση του προέδρου και γνώριζα από μέσα τα πράγματα. Παρόλα αυτά και ο καλλιτεχνικός αυτός θεσμός ταλανίζεται από την γέννησή του από έλλειψη ορθολογικών ρυθμίσεων λειτουργίας, ελέγχου και επαρκούς χρηματοδότησης. Ο πολιτισμός είναι ένα πολύτιμο και ακριβό δημόσιο αγαθό και δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται από την πολιτεία με κριτήρια ελεύθερης αγοράς.

Αυτό που κάνει εντύπωση είναι ότι έχετε εντάξει στο ρεπερτόριο σας και παρουσιάζετε στις συναυλίες σας έργα για βιολί και πιάνο ελλήνων συνθετών της διασποράς. Πώς προέκυψε το ενδιαφέρον σας αυτό;

Δανάη: Η ανάγκη αυτή προέκυψε αρκετά χρόνια πίσω, όταν ερμήνευσα έργα του Ανέστη Λογοθέτη και του Δημήτρη Τερζάκη. Με απασχόλησε πολύ το θέμα της ιδιαίτερης μουσικής γλώσσας που αναπτύσσουν συνθέτες, οι οποίοι είτε είναι Έλληνες της διασποράς, είτε έχουν ελληνική καταγωγή. Εξάλλου το θέμα της διδακτορικής μου διατριβής «Έλληνες και ελληνικής καταγωγής συνθέτες της διασποράς με συνθετικό έργο μετά το 1950 – Σονάτες για βιολί και πιάνο – Ανάλυση, ερμηνεία και κριτική εκτίμηση της Σονάτας για βιολί και πιάνο του Ντίνου Κωνσταντινίδη και του Boris Papandopulo», που εκπονώ στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και ευελπιστώ να ολοκληρώσω το 2022, είναι απόλυτα σχετικό.

Δουλέψαμε με τον πατέρα μου σοβαρά πάνω στις δύο Σονάτες για βιολί και πιάνο του Ντίνου Κωνσταντινίδη και του Boris Papandopulo, αλλά και άλλων συνθετών που έχουν βιώματα της Διασποράς, όπως ο Δημήτρης Τερζάκης και ο Γιάννης Κωνσταντινίδης.

Για το ελληνικό κοινό είναι άγνωστος ο Boris Papandopulo. Μιλήστε μου γι’ αυτόν.

Δανάη: Ο Boris Papandopulo θεωρείται ο Μότσαρτ της Κροατίας αλλά οι ρίζες του είναι ελληνικές και συμπεριλαμβάνεται στους κορυφαίους συνθέτες της ελληνικής διασποράς. Το έργο του διαπνέεται από στοιχεία της βαλκανικής μουσικής παράδοσης. Την Σονάτα για βιολί και πιάνο την γνωρίσαμε από τον Θωμά Ταμβάκο, ο οποίος έχει συνεισφέρει τα μέγιστα στον ελληνικό πολιτισμό με τη δημιουργία του μοναδικού Αρχείου Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου (Α.Ε.Μ.Θ.Τ.), πηγή μιας αέναης και κοπιώδους ερευνητικής προσπάθειας για την καταγραφή, ανάδειξη και ψηφιοποίηση του έργου ελλήνων μουσουργών.

Για την αιτία που ο Boris Papandopulo παραμένει άγνωστος για το φιλόμουσο κοινό της Ελλάδας παραθέτουμε απόσπασμα από διάλεξη που έδωσε ο Θωμάς Ταμβάκος το 2019 στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Α.Π.Θ. «Το ότι δεν είναι γνωστοί –είτε ως ελληνικής καταγωγής, είτε ως μουσουργοί– οφείλεται κυρίως στο μικρό έως ανύπαρκτο ενδιαφέρον της εδώ μουσικής κοινότητας για τη λόγια μουσική δημιουργία της ομογένειας εκτός συνόρων, σε συνδυασμό με την πλήρη αδιαφορία των αρμόδιων φορέων της επίσημης ελληνικής πολιτείας να ασχοληθούν με αυτό το αντικείμενο».

Ο πολιτισμός είναι ένα πολύτιμο και ακριβό δημόσιο αγαθό
και δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται από την πολιτεία
με κριτήρια ελεύθερης αγοράς.

Πρόκειται για σπουδαίο και ενδιαφέρον πόνημα μήπως ακολουθήσει και κάποια εγγραφή σε δίσκο;

Ούβε: Από την BIS Records πρόκειται να κυκλοφορήσει το 2022 CD με έργα για βιολί και πιάνο των Γιάννη και Ντίνου Κωνσταντινίδη, Δημήτρη Τερζάκη και Boris Papandopulo. Πρόκειται για συνθέσεις δημιουργών με εντελώς διαφορετική μουσική γλώσσα αλλά με ένα κοινό χαρακτηριστικό: η δημιουργία τους σημαδεύτηκε από τη διασπορική τους ταυτότητα.

Δανάη, συμπράττετε με διακεκριμένους έλληνες και ξένους μουσικούς, πώς όμως είναι να συνεργάζεστε με τον πιανίστα και πατέρα σας Ούβε Μάτσκε;

Η σχέση με τους γονείς μας είναι πάντα πολύπλοκη και περιπλέκεται ακόμα περισσότερο, όταν προκύπτει επαγγελματική σχέση. Η συνεργασία με τον πατέρα μου, όμως, εξακολουθεί να είναι ξεχωριστή, έντονη και ευαίσθητη. Πιστεύω ότι έχει ωφελήσει και τους δυο μας τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο. Η σταθερή και μακροχρόνια συνεργασία μας, με τις ευκολίες που προσφέρει στους ανθρώπους που βρίσκονται συχνά σαν οικογένεια, η δυνατότητα συχνών προβών, έχει αποδώσει καρπούς υψηλής ερμηνευτικής απόδοσης.

Δανάη, ο πατέρας σας επηρεάζει στις μουσικές σας επιλογές;

Από τότε που κατάλαβα τον εαυτό μου, ζούσα μέσα σε έναν μουσικό περίγυρο. Το περιβάλλον αυτό σίγουρα έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην επιλογή μου. Όμως αυτό έγινε έμμεσα. Οι γονείς μου δεν μου επέβαλαν ποτέ άμεσα την ενασχόλησή μου με τη μουσική και το βιολί.

Δανάη, πώς αισθανθήκατε στην πρώτη συναυλία μαζί του;

Αυτό έγινε σε πολύ μικρή ηλικία και νομίζω το πλέον χαρακτηριστικό συναίσθημα που ένοιωσα τότε ήταν μια υγιής ανταγωνιστική θέληση για μουσική εξέλιξη, ώστε να μπορώ να στέκομαι ισάξια δίπλα σε έναν τόσο σπουδαίο μουσικό.

Η ανταπόκριση του κοινού επηρεάζει το συναίσθημά σας;

Ούβε: Το θέμα έχει να κάνει με την ψυχοσύνθεση του καθενός. Η ερμηνεία ενός έργου είναι μοναδική και ιδιαίτερη, όπως μοναδικός και ιδιαίτερος είναι ο καλλιτέχνης «πομπός» και ο ακροατής «δέκτης». Σε ορισμένες εξαιρετικές ερμηνευτικές στιγμές, όπου το μάξιμουμ πομπού και δέκτη συναντώνται, είναι νομίζουμε και η καθοριστική αιτία της θέλησης για να συνεχίζουμε να δημιουργούμε σε έναν τόσο απαιτητικό και δύσκολο χώρο.

Τι συνδέει έναν ερμηνευτή/ρια κλασικών έργων με τη σύγχρονη πραγματικότητα;

Όπως σε κάθε κλασικό έργο τέχνης έτσι και στη μουσική περιέχεται η διαχρονική αλήθεια της πραγματικότητας. Χωρίς τα ερεθίσματά της, ο ερμηνευτής δεν μπορεί παρά να αναπαράγει «κονσέρβα» και όχι μια νέα ερμηνεία, που είναι και το ζητούμενο στην τέχνη μας.

* Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Εποχή”.