Ολυμπιακοί Αγώνες και πολιτική – Μια ιστορική αναδρομή γεμάτη… επικαιρότητα (α’ μέρος)

Του Γιάννη Τσεκούρα

Η ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων διαχρονικά καταδεικνύει πως ο αθλητισμός ως αντανάκλαση της κοινωνίας και η πολιτική δεν είναι μέρη ξεχωριστά μεταξύ τους. Απεναντίας, η πολιτική συχνά εισχωρεί στον αθλητισμό για προφανείς λόγους αλλά και με συγκεκριμένες συνέπειες. Εδώ και αρκετές δεκαετίες αποτελεί κοινή διαπίστωση πως τα δυο τους συμβαδίζουν, όχι μόνο γιατί πολιτικοί παρευρίσκονται σε παντός είδους αθλητικούς αγώνες, βραβεύσεις και τελετές ή επειδή η πολιτεία καθορίζει μέσω θεσμοθετημένων αρχών και κανόνων το πλαίσιο λειτουργίας του αθλητισμού. Επιπλέον, ευρύτερες πολιτικές και διπλωματικές συγκυρίες παρεισφρέουν στο αθλητικό γίγνεσθαι με σκοπό να εκμεταλλευτούν τα γεγονότα για την επίτευξη των υστερόβουλων σκοπών τους. Πάντα συνέβαινε και πάντα θα συμβαίνει.

Ιδιαίτερα στους Ολυμπιακούς Αγώνες, όπου και πέφτουν τα παγκόσμια φώτα της δημοσιότητας, σωρεία γεγονότων καταδεικνύουν τη σύνδεση. Μιλώντας με συγκεκριμένα γεγονότα, καταδεικνύονται τα παρακάτω:

ΣΤΟΚΧΟΛΜΗ 1912

Η Φινλανδία για πρώτη φορά από τη σύσταση των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων κατεβάζει δική της ολυμπιακή ομάδα με σημαία και χρώματα. Η Ρωσία αντιδρά και επιμένει ότι η Φινλανδία αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της τσαρικής κυριαρχίας. Αποτέλεσμα των αντιδράσεων ήταν οι αθλητές  να παρελάσουν χωρίς σημαία και σύμβολα στην τελετή έναρξης. Παρόμοιο περιστατικό και αντιδράσεις προέκυψαν ανάμεσα στο κρατίδιο της Βοημίας και την Αυστρουγγαρία, με όμοια αποτελέσματα.

ΒΕΡΟΛΙΝΟ 1936

Η ίδια η παρέλαση των αθλητών στο ολυμπιακό στάδιο του Βερολίνου, από μόνη της χαρακτηρίστηκε πολιτικό γεγονός δεδομένου του ότι οι ομάδες των κρατών που υποστήριζαν την ιδεολογία του Χίτλερ, χαιρετούσαν το πλήθος ναζιστικά με υψωμένο το δεξί χέρι. Σε αντίθεση, οι υπόλοιποι οι οποίοι δεν έκαναν τη χαρακτηριστική κίνηση. Αλλά και ο ίδιος ο Χίτλερ συνήθιζε να χαιρετά προσωπικά τους νικητές των αγωνισμάτων, πλην βεβαίως των έγχρωμων και των Εβραίων. Έτσι, λοιπόν, οι Αμερικάνοι αθλητές του ύψους Johnson και Albritton δεν «είχαν τη χαρά» να σφίξουν το χέρι του. Η μεγάλη βέβαια απογοήτευση για τον Χίτλερ, ήρθε λίγες μέρες αργότερα όταν ο σπουδαίος έγχρωμος Αμερικάνος αθλητής Jesse Owens, κέρδιζε τέσσερα χρυσά μετάλλια, αναγκάζοντας τον Χίτλερ να αποχωρήσει πριν από τη βράβευσή του, καταρρίπτοντας παράλληλα τη θεωρία περί ανωτερότητας της άριας φυλής σε όλα τα επίπεδα.

ΕΛΣΙΝΚΙ 1952 έως και ΜΟΝΤΡΕΑΛ 1976

Για πρώτη φορά εμφανίζεται το πιο χρονοβόρο ζήτημα που θα απασχολήσει τα μέλη της ΔΟΕ και πρόκειται  για την Κίνα. Στους συγκεκριμένους αγώνες δεν μετείχε καμιά Κίνα. Το 1956 η ΔΟΕ αναγνωρίζει την εθνικιστική Κίνα. Ταιβάν και κομμουνιστική Κίνα, μποϊκοτάρουν τους αγώνες και διακόπτουν από μέλη της ΔΟΕ. Το 1968, η Ταιβάν αγωνίζεται με το όνομα Δημοκρατία της Κίνας. Το 1970, η κομμουνιστική Κίνα αποφασίζει τη συμμετοχή της στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1972 στο Μόναχο, όπου και στέλνει αποστολή. Το 1975 η χώρα κάνει αίτηση για να γίνει μέλος της ΔΟΕ και να συμμετάσχει με την ονομασία Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας το 1976 στο Μόντρεαλ. Η καναδική κυβέρνηση, σαφώς επηρεασμένη από την πολιτική των Η.Π.Α., δέχεται αλλά αρνείται τη συμμετοχή της Ταϊβάν, με το όνομα Δημοκρατία της Κίνας. Αφόρητες πιέσεις ασκούνται στον πρωθυπουργό του Καναδά Πιερ Τρυντώ για να ανακαλέσει. Υπό το βάρος των διεθνών αντιδράσεων πείστηκε τελικά να αλλάξει την απόφασή του. Δέχεται να συμμετάσχει η χώρα, να παρελάσει η αντιπροσωπεία των αθλητών της με τη σημαία τους, να ακουστεί ο εθνικός ύμνος σε περίπτωση νίκης τους, αλλά σε καμιά περίπτωση με το όνομα Δημοκρατία της Κίνας. Συνέπεια των παραπάνω είναι να αποσυρθεί η αντιπροσωπεία της χώρας από τους αγώνες.

ΜΕΛΒΟΥΡΝΗ 1956

Στην Ολυμπιάδα αυτή είχαμε για πρώτη φορά το γνωστό μποϊκοτάζ και εις διπλούν. Πιο συγκεκριμένα, Ισπανία, Ελβετία και Ολλανδία αποσύρθηκαν από τους αγώνες, διαμαρτυρόμενες για τη σοβιετική εισβολή στην Ουγγαρία, που στόχευε να επαναφέρει τη χώρα στο σύμφωνο της Βαρσοβίας. Την ίδια στιγμή, Αίγυπτος, Λίβανος και Ιράκ, αποσύρουν τις ολυμπιακές ομάδες τους από τη διοργάνωση, διαμαρτυρόμενες για τις συνεχείς επεμβάσεις Αγγλίας και Γαλλίας στο κανάλι του Σουέζ.

ΡΩΜΗ 1960

Ξεκινούν οι διαβουλεύσεις, οι οποίες αποδεικνύονται ιδιαίτερα μακροχρόνιες σχετικά με το ζήτημα της Κορέας. Απόφαση δεν βγήκε πριν από το 1972 στους Ολυμπιακούς του Μόντρεαλ, όπου επίσημα πλέον εμφανίζονται δύο ξεχωριστά κράτη.

ΤΟΚΙΟ 1964

Αυτούς τους Ολυμπιακούς Αγώνες ταλάνισε το πρόβλημα της Ν. Αφρικάνικης Ένωσης – Ροδεσία. Η ΔΟΕ απέρριψε αίτημα της να γίνει μέλος της ολυμπιακής κοινότητας λόγω των έντονων φυλετικών διακρίσεων και στα σπορ. Παρά τις αντιδράσεις της Ν. Αφρικής, η οποία απείλησε με περιοδείες των αθλητών της στην Ευρώπη, η ΔΟΕ απαγόρευσε τελεσίδικα τη συμμετοχή της χώρας στους αγώνες, λόγω της πολιτικής του απαρτχάιντ.

Επιπλέον, η ΔΟΕ απαγορεύει ονομαστικά σε ορισμένους αθλητές να λάβουν μέρος στα αγωνίσματά τους επειδή είχαν λάβει μέρος το 1962 σε αγώνες στη Τζακάρτα της Ινδονησίας, με τη συμμετοχή της κομμουνιστικής Κίνας και του Ισραήλ, παρόλο που οι χώρες είχαν αποκλειστεί από την ολυμπιακή επιτροπή. Υπό το βάρος αυτής της απόφασης, η Βόρεια Κορέα αποσύρει ολόκληρη την ολυμπιακή της ομάδα από τους αγώνες, παρόλο που μόνο έξι αθλητές της είχαν λάβει την απαγόρευση.

ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΜΕΞΙΚΟ 1968

Η ΔΟΕ δέχεται τελικά τη συμμετοχή της Ν. Αφρικής στους αγώνες με δική της ολυμπιακή ομάδα αθλητών. Θύελλα αντιδράσεων και διαμαρτυριών ξεσηκώνεται και πολλές αφρικανικές κυρίως χώρες δηλώνουν πρόθεση να μποϊκοτάρουν.  Σε αυτές προστίθενται και οι έγχρωμοι αθλητές των Ηνωμένων Πολιτειών. Το θέμα περιπλέκεται όταν η Νότια Ροδεσία ενημερώνει ότι θα συμμετάσχει στην Ολυμπιάδα και της επιτρέπεται να πάρει μέρος. Αρχικά, οι αφρικανικές χώρες δίνουν τη συγκατάθεσή τους, αλλά όταν αντικρίζουν μόνο λευκούς αθλητές της χώρας, με φόρμες που έφεραν το όνομα Ροδεσία, τότε Κένυα, Αιθιοπία και 18 αθλητές των Ηνωμένων Πολιτειών απειλούν με μποϊκοτάζ. Δυο μέρες δραματικών συνεδριάσεων καταλήγουν τελικά στην αποπομπή της Ροδεσίας από τους αγώνες.

Αξιοσημείωτη πολιτική πράξη χαρακτηρίζεται και η ενέργεια των δύο μαύρων Αμερικάνων σπρίντερ, πρώτο και δεύτερο νικητή στα 200 μέτρα, Σμιθ και Κάρλος, όπου αποφάσισαν να ανέβουν στο βάθρο φορώντας την ολυμπιακή κονκάρδα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ξυπόλητοι, τονίζοντας με αυτό τον τρόπο τη φτώχεια που αντιμετωπίζουν οι αφροαμερικάνοι και υψώνοντας τη γροθιά τους φορώντας μαύρα γάντια, σύμβολο της Black Power που μάχεται για τα δικαιώματα των έγχρωμων της Αμερικής. Η τιμωρία δεν άργησε να έρθει. Κάρλος και Σμιθ αποβλήθηκαν από την ολυμπιακή ομάδα των ΗΠΑ και εκδιώχτηκαν από το ολυμπιακό χωριό, ενώ και ο τρίτος νικητής ο Αυστραλός Νόρμαν επειδή φόρεσε και ο ίδιος την κονκάρδα, χωρίς να υψώσει τη γροθιά του, κατηγορήθηκε για συνομωσία και δε στάλθηκε στους επόμενους ολυμπιακούς αγώνες  από την Αυστραλία, ως τιμωρία για την πράξη του. Μόλις το 2012 το αυστραλιανό κοινοβούλιο ζήτησε επισήμως συγγνώμη για την άδικη αυτή μεταχείριση της χώρας στον αθλητή.

Σε αυτούς του αγώνες και κάτω από το βάρος των παραπάνω γεγονότων επιτρέπεται για πρώτη φορά στην Ανατολική Γερμανία να πάρει μέρος ως ξεχωριστή χώρα και μόλις το 1972, της επιτρέπεται να έχει τη δική της σημαία, χρώματα και εθνικό ύμνο.

ΜΟΝΑΧΟ 1972

Το σημαντικό πρόβλημα της διαμάχης (πολιτικής-θρησκευτικής κ.λπ.) ανάμεσα στους Άραβες και στους Ισραηλινούς, πρωτοεμφανίστηκε ήδη από το 1948. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λονδίνου, σύσσωμες οι αραβικές χώρες απείλησαν με απόσυρση και μποϊκοτάζ σε περίπτωση που το Ισραήλ συμμετάσχει, διότι σε αντίθετη περίπτωση θα σήμαινε και την de facto αναγνώριση του κράτους του. Τότε η ΔΟΕ κάνει δεκτό το αίτημα των Αράβων, η μεταξύ τους ένταση όμως συνεχίζεται και κορυφώνεται με το τραγικό περιστατικό της σφαγής 11 Ισραηλινών αθλητών και μελών της ολυμπιακής ομάδας, μέσα στο ίδιο το ολυμπιακό χωριό, από Άραβες τρομοκράτες. Πρόκειται για ένα γεγονός που στιγμάτισε για πάντα τους σύγχρονους ολυμπιακούς αγώνες και έθεσε υπό σοβαρή αμφισβήτηση θεμελιώδεις έννοιες του πνεύματος του Ολυμπισμού, όπως ειρήνη, αφοπλισμός, εκεχειρία κ.τ.λ.

ΜΟΝΤΡΕΑΛ 1976

Το μεγαλύτερο μποϊκοτάζ Ολυμπιακών Αγώνων έγινε στη συγκεκριμένη Ολυμπιάδα. Νιγηρία, Ουγκάντα και Κένυα και συνολικά 16 αφρικανικές χώρες δίνουν τελεσίγραφο αναχώρησης στη ΔΟΕ, ξεκαθαρίζοντας ότι θα το θέσουν σε άμεση ισχύ, αν λάβει μέρος στους αγώνες η Νέα Ζηλανδία. Ο λόγος είναι ότι η εν λόγω χώρα δέχτηκε να δώσει φιλικά παιχνίδια ράγκμπι στο γήπεδό της, με τη Νότια Αφρική, παρόλο που η ίδια είναι αποκλεισμένη από τους αγώνες λόγω του απαρτχάιντ. Η ΔΟΕ απαντά ότι το άθλημα δεν ανήκει στα ολυμπιακά αγωνίσματα και ως εκ τούτου δεν έχει καμία αρμοδιότητα επί του θέματος. Οι χώρες επιμένουν, ξεκαθαρίζουν πως το ζήτημα δεν τίθεται αθλητικά, αλλά αφορά στις σχέσεις τους με τις χώρες που στηρίζουν το απαρτχάιντ.

Ο πρόεδρος της Ν. Ζηλανδίας, δήλωσε ότι κατανοεί την αντίδραση των αφρικανικών χωρών, όμως ο ίδιος δεν μπερδεύει την πολιτική με τον αθλητισμό και αρνείται να αποσύρει την ολυμπιακή ομάδα της χώρας του οικειοθελώς. Οι Αφρικανοί αθλητές, 648 στον αριθμό, δηλώνουν ότι θα υπακούσουν τις κυβερνήσεις των χωρών τους και δεν κατεβαίνουν στους αγώνες. Ένας όμως αθλητής από τη Γουιάνα ζήτησε να συμμετάσχει με δική του κάλυψη και χωρίς τα χρώματα της πατρίδας του, όμως η διοργανώτρια αρχή δεν κάνει δεκτό το αίτημα του.

*Ακολουθήστε το Cretanleft στο facebook