Ολυμπιακή φλόγα: Γέννημα του εθνικισμού, θρέμμα του εμπορίου

Του Μανόλη Χατζηπαναγιώτου

Σαν σήμερα, 20 Ιουλίου του 1936, έγινε η πρώτη αφή της φλόγας στην Αρχαία Ολυμπία. Η ολυμπιακή φλόγα είχε βέβαια ανάψει πιο πριν στους Αγώνες του 1928 (Άμστερνταμ) και του 1932 (Λος Άντζελες). Εκεί όμως άναψε επιτόπου στο Στάδιο κατά την τελετή έναρξης. Η καινοτομία ήταν η «αφή» στην Αρχαία Ολυμπία και η γιγαντιαία λαμπαδηδρομία ως το Βερολίνο.

Ήταν βέβαια μια γερμανική ιδέα. Την εισηγήθηκε στην Ολυμπιακή Επιτροπή ο καθηγητής Καρλ Ντιμ (1882-1962). Αυτός ήταν ένας κορυφαίος παράγοντας του ναζιστικού αθλητισμού και πνευματικός καθοδηγητής της νεολαίας. Ωστόσο, ο ίδιος δεν ήταν ποτέ μέλος του ναζιστικού κόμματος και έτσι η φήμη του στο διεθνές ολυμπιακό κίνημα διεσώθη μεταπολεμικά.

Την εισήγηση την έκανε λοιπόν ο εν λόγω Ντιμ. Η αρχική ιδέα ανήκε στον επικεφαλής της ναζιστικής προπαγάνδας Γκαίμπελς. Αυτός οργάνωσε ένα τεράστιο εθνικοσοσιαλιστικό σόου για την υποδοχή της φλόγας στη Γερμανία και τη λαμπαδηδρομία, ως το στάδιο του Βερολίνου. Τελικά, πέτυχε το στόχο του. Η φλόγα (και βέβαια η κολοσσιαία και φαντασμαγορική διοργάνωση) τύφλωσε τους λαούς του κόσμου. Η ιδέα άρεσε και η λαμπαδηδρομία έφτασε αλώβητη στις μέρες μας.

Ποια ήταν όμως η σημασία της μεταφοράς της φλόγας από χέρι σε χέρι; Σήμερα, έχουν γραφτεί πολλές χιλιάδες μαθητικές εκθέσεις και δημοσιογραφικά άρθρα για την «φλόγα που ενώνει τους λαούς», την «φλόγα-σύμβολο του Προμηθέα» και διάφορα τέτοια. Το μακρινό όμως 1936 ο Γκαίμπελς και ο Χίτλερ άλλα είχαν στο μυαλό τους.

Πρώτον, η ψευδο-επιστημονική θεωρία της Άριας φυλής στηριζόταν στην (ατεκμηρίωτη) υπόθεση ότι οι Γερμανοί ήταν (στο περίπου) απόγονοι ενός δωρικού παρακλαδιού που έκοψε λίγο βορειότερα. Τη θεωρία αυτή την ενίσχυαν οι ναζιστές με την αρχιτεκτονική τους, την αισθητική των εικαστικών τους και διάφορα άλλα. Μια συνεχής αλυσίδα ανθρώπων που θα ένωναν συμβολικά την Αρχαία Ολυμπία με το Βερολίνο θα υπογράμμιζε με τον πιο θεαματικό τρόπο την ψευτο-θεωρία τους.

Επίσης, οι ναζιστές έκαναν μια επανανακάλυψη του γερμανικού έθνους. Διακήρυξαν ότι υπήρξε ένα ενωμένο, αδιάσπαστο στο χρόνο και αρραγές στον πολιτισμό έθνος (volk), το οποίο έπρεπε να διαφυλαχθεί από ξένες επιρροές. Μια από αυτές ήταν η χριστιανική θρησκεία, η οποία είχε καταφανή εβραϊκή καταγωγή. Χωρίς ποτέ βέβαια να έρθει σε ρήξη με τη γερμανική εκκλησία, εισήγαγαν πυρολατρικές τελετές ως δήθεν πανάρχαιες τελετουργίες των προγόνων. Αυτοί οι συμβολισμοί με τους πυρσούς αποτυπώθηκαν πολύ καθαρά και σε διάφορους ναζιστικούς ύμνους:

«Ο πυρσός περνά από χέρι σε χέρι/ Όταν ο θάνατος τον αρπάζει από κάποιον/ Ο πιο κοντινός τον ξαναπαίρνει/ Οι πυρσοί αλλάζουν χέρια/ Συνέχισε…

Θα τον μεταφέρουμε λοιπόν και συ και εγώ/ αυτόν τον πυρσό, προς ένα τέλος μακρινό/ στο τέλος του δρόμου./ Ο πυρσός λάμπει καθάρια!/ Ήδη μπροστά μας, μες στη σκοτεινιά καρτερούν/ οι Άλλοι!»

Ο συμβολισμός είναι ξεκάθαρος: Τα χέρια αλλάζουν, αλλά η φλόγα μένει η ίδια και συνεχίζει το ταξίδι της. Μακριά από την φλόγα (στη σκοτεινιά) βρίσκονται οι κάθε λογής εχθροί.

Και βέβαια, πέρα από συμβολισμούς και ιδεολογίες, ένα καλοστημένο υπερθέαμα φωτός ποτέ δεν έβλαψε κανένα καθεστώς.

Ο θεσμός άντεξε μέχρι σήμερα. Αρέσει. Η Ελλάδα εκμεταλλεύεται τη διεθνή προβολή και τα έμμεσα οικονομικά οφέλη. Η τελετή της αφής έχει αναχθεί σε ένα επαναλαμβανόμενο λαμπερό εθνικό φολκλόρ.

Σε λίγες μέρες, την Παρασκευή 23 Ιούλη, η φλόγα θα ανάψει ξανά στο Τόκιο. Με ένα χρόνο καθυστέρηση, οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2020 θα πραγματοποιηθούν χωρίς θεατές λόγω πανδημίας. Τα δισεκατομμύρια των τηλεθεατών πιθανώς δε θα θυμούνται τα περί ναζισμού. Θα απολαύσουν το θέαμα και καλά θα κάνουν. Η Ολυμπιακή φλόγα δεν κινδυνεύει πια από τη ναζιστική ιδεολογία αλλά από την εμπορευματοποίηση.

Απλώς, καλό είναι να θυμόμαστε ότι δεν υπάρχουν προαιώνιες αξίες και τελετές. Όλες οι συνέχειες που καθορίζουν τις αξίες μας και την καθημερινότητά μας δεν έπεσαν από τον ουρανό, ούτε φύτρωσαν στο χωράφι της αιωνιότητας. Τα πάντα έγιναν από τους ανθρώπους, μέσα σε συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες, για υπηρετήσουν ανάγκες των καιρών. Ας μη μας τυφλώνουν λοιπόν.

Πηγές

iospress.gr, sansimera.gr, vetonews.gr