Ο Αϊ – Στράτης, είναι ενα νησί ριγμένο στο πέλαγο, δεκάδες μίλια μακριά από τις πλησιέστερες κατοικημένες περιοχές, ένας τόπος που θεωρήθηκε ιδανικός για να απομόνωθούν οι πολιτικά «επικίνδυνοι» κομμουνιστές και δημοκρατικοί αγωνιστές της ΕΑΜικής Αντίστασης.
Αμέσως μετά την εισβολή του ναζιστικού στρατού στην Ελλάδα τον Απρίλη του 1941, η χωροφυλακή παραδίδει στους Γερμανούς τους εξόριστους στον Αϊ – Στράτη. Λίγους μήνες μετά, πέθαναν στον Αϊ – Στράτη 39 εξόριστοι από την πείνα, επειδή αρνούνταν να υπογράψουν δήλωση μετανοίας. Οι Γερμανοί κατακτητές πήραν εξορίστους από τον Αϊ – Στράτη, τους μετέφεραν στη Θεσσαλονίκη και τους εκτέλεσαν στο στρατόπεδο «Παύλος Μελάς». Επρόκειτο για εξορίστους, οι οποίοι κατάγονταν από τη Μακεδονία και από τους οποίους ζήτησαν να δηλώσουν πως είναι Βούλγαροι υπήκοοι, δήλωση που αρνήθηκαν να κάνουν.
Από το 1950 μέχρι το 1962, χιλιάδες είναι πλέον, οι κομμουνιστές και οι κομμουνίστριες που εκτοπίζονται στο νησί, μεταφερμένοι οι περισσότεροι από τη Μακρόνησο. Ο Γιάννης Ρίτσος, ο Τάσος Λειβαδίτης, ο Μενέλαος Λουντέμης, ο Μάνος Κατράκης, ο Κώστας Γαβριηλίδης, ο Στέφανος Σαράφης και ο Τίτος Πατρίκιος είναι μερικοί από τους – όχι λίγους – επώνυμους αγωνιστές πολιτικούς, διανοούμενους και καλλιτέχνες, οι οποίοι εξορίστηκαν στο νησί.
Ο Ρίτσος θα γράψει τότε:
Αγαπημένε μου Ζολιό, σου γράφω από τον Άη Στράτη,
Βρισκόμαστε εδώ πέρα, κάπου τρεις χιλιάδες
άνθρωποι απλοί, δουλευτάδες, γραμματιζούμενοι
με μια τρύπια κουβέρτα στον ώμο μας
μ’ένα κρεμμύδι, πέντε ελιές κ’ένα ξεροκάματο φως στο ταγάρι μας
άνθρωποι απλοί σαν τα δέντρα μπροστά στον ήλιο
άνθρωποι που δεν έχουμε άλλο κρίμα στο λαιμό μας
εξόν μονάχα που αγαπάμε όπως και συ
τη λευτεριά και την ειρήνη.
Οι εποχές που λειτούργησε ο Αϊ – Στράτης ως τόπος εξορίας είναι από τις πιο μαύρες σελίδες του τόπου αυτού. Η ιστορία των εξόριστων, το πώς κατάφεραν να επιβιώσουν, να αντισταθούν, να μεταβάλουν την εξορία σε τόπο μόρφωσης, πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας, υπερασπιζόμενοι και με τον πολιτισμό τις ιδέες, τα ιδανικά, το δίκιο του απελευθερωτικού αγώνα τους, είναι σπουδαίο κεφάλαιο της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας.
Στον Αϊ-Στράτη οι άνθρωποι εξορίστηκαν και βασανίστηκαν, δεν διχάστηκαν!
Είναι ντροπή για τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη να θεωρεί άξιο τον εαυτό του να αξιολογήσει τους αγώνες αυτούς βάσει των μικροπολιτικών του μέτρων και της κοντόφθαλμης ματιάς του, να βγάζει λόγο σήμερα από αυτόν τον τόπο μαρτυρίου μεταφράζοντας τον σε «ένα τοπόσημο διχασμού και δοκιμασίας».
Στον Αϊ-Στράτη οι άνθρωποι εξορίστηκαν και βασανίστηκαν, δεν διχάστηκαν. Όσο κι αν προσπαθείτε, η ιστορία δεν ξεγράφει, όσο κι αν θέλετε να τη φέρετε στα μέτρα σας. Αντίθετα με εσάς, που αν δεν σας προσπεράσει, θα σας γράψει με τα πιο μελανά της χρώματα.
