Εμένα πότε θα σταματήσουν να με ρωτάνε πότε θα γίνω μάνα;

Της Τζέλας Αλιπράντη

«Κι αναρωτιέσαι: “Πέρασα στο πανεπιστήμιο, έπιασα μια καλή δουλειά, γνώρισα τον άντρα των ονείρων σου και ξαφνικά μαθαίνεω ότι αυτό το 4 στην ηλικία μου, δεν μου επιτρέπει να γίνω μητέρα. Τι έχω κάνει λάθος;” –Τίποτα, απλά δεν γνώριζες»… Δεν γνώριζες ότι τα επιτεύγματα και οι επιθυμίες σου παρότι πια, μετά από αγώνες, έχεις δικαίωμα να τα υλοποιήσεις, ένα κομμάτι της κοινωνίας ακόμα τα θεωρεί ήσσονος σημασίας και η μόνη σου αξία είναι η αναπαραγωγική. Γι’ αυτό, άλλωστε, και τα 40κάτι θεωρούνται «πολλά», ενώ βάσει του μέσου όρου ζωής έχεις τουλάχιστον άλλο τόσο να ζήσεις. Για σένα, όμως, δεν θα θεωρηθεί ποτέ ότι η ωριμότητα συντελεί στη γοητεία σου, όπως στους άντρες, γιατί αυτό που μετράει είναι η ηλικία της μήτρας σου. Και επειδή έχει λίγα ψωμιά ακόμα, ασχολούμαστε μαζί σου. Και επειδή βέβαια έχεις τον άντρα των ονείρων σου (γιατί πάντα ένας άντρας πρέπει να κυριαρχεί στα όνειρα μιας γυναίκας), αλλιώς αν είσαι single ή/και γκέι, προφανώς και δεν μας ενδιαφέρει η γονιμότητά σου και η δυνατότητα να κάνεις παιδιά.

Αυτό ουσιαστικά μας έλεγε το σποτάκι του «1^ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Γονιμότητας και Αναπαραγωγικής Αυτονομίας», το οποίο ευτυχώς μετά τη μαζική κατακραυγή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ακυρώθηκε. Η οργανωτική επιτροπή, βέβαια, του συνεδρίου στη σχετική της ανακοίνωση δεν ζήτησε συγγνώμη για το προσβλητικό μήνυμα, αλλά μίλησε για παρανόηση, ζητώντας από την πολιτεία «να αναλάβει την ευθύνη και να φροντίσει την ενημέρωση του πληθυσμού, διαφυλάσσοντας τις ελευθερίες και τις κατακτήσεις των γυναικών, ώστε να επιλέξουν και να επιδιώξουν την τεκνοποίηση, όποτε και όπως οι ίδιες το επιθυμούν». Όποτε, όχι αν… Αποδεικνύοντας και πάλι την πρόθεση να ασκήσει κοινωνική πίεση στις γυναίκες και όχι να ενημερώσει, όπως ισχυρίζεται. Άλλωστε, ποια γυναίκα δεν γνωρίζει τα ηλικιακά όρια της γονιμότητάς της; Αφού μόλις κλείσεις τα 30, αρχίζουν όλοι να σου μετρούν τα ωάρια αντίστροφα και να ρωτούν «εσύ πότε θα κάνεις παιδιά;». Και πρώτα απ’ όλα οι γυναικολόγοι, άνδρες και γυναίκες, σε κάθε ιατρική εξέταση που πας και χωρίς τη δική σου πρόθεση για τη σχετική συζήτηση.

Η επικίνδυνη στάση της πολιτείας

Το μεγαλύτερο πρόβλημα, όμως, δεν είναι ότι κάποιοι οπισθοδρομικοί γιατροί θέλησαν να κάνουν ένα τέτοιο συνέδριο, αλλά ότι αυτό θα πραγματοποιούταν υπό την αιγίδα της προέδρου της Δημοκρατίας και της Γενικής Γραμματείας Δημογραφικής, Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας Φύλων. Μετά τη δημόσια κατακραυγή απέσυραν την υποστήριξή τους, χωρίς να προσφέρει, όμως, κανένα καθησυχασμό η κίνηση αυτή για τις πραγματικές τους θέσεις επί του ζητήματος, αφού το σποτάκι θα μπορούσε να θεωρηθεί και το μικρότερο κακό αυτού του συνεδρίου. Ήδη από την επιλογή των αντρών, σχεδόν κατά αποκλειστικότητα, ομιλητών, και πολύ περισσότερο από τη συμμετοχή της εκκλησίας σε ένα τέτοιο συνέδριο, με θεματικές όπως: «Η αξία της οικογένειας ως προορισμός και ολοκλήρωση της ανθρώπινης φύσης», η στόχευση και η συντηρητική, πατριαρχική κατεύθυνσή του ήταν ξεκάθαρη. Άλλωστε, στο κείμενο παρουσίασης έθετε σαφώς τους όρους υπό τους οποίους ενδιαφέρεται να ενημερώσει για τη γονιμότητα: «προάσπιση της γονιμότητάς τους με τον σωστό οικογενειακό προγραμματισμό και με την επαναφορά του προτύπου δημιουργίας “πυρηνικής” οικογένειας ενωρίς».

Όχι ότι προκαλεί, δυστυχώς, εντύπωση πια η στάση της προέδρου της Δημοκρατίας, αφού έχει δείξει πολλάκις τη συντηρητική της κατεύθυνση. Η συμμετοχή δε της κυβέρνησης στο συνέδριο, είτε μέσω στελεχών του κόμματος με ομιλίες, είτε μέσω της στήριξης της γενικής γραμματείας, ήταν καθόλα αναμενόμενη, αν αναλογιστούμε και τα μέχρι τώρα πεπραγμένα της, που βαθαίνουν την έμφυλη ανισότητα: μετονομασία της Γενικής Γραμματείας Ισότητας σε Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής πρωτίστως, μεταλλάσσοντας έτσι το σκοπό της, επίδομα για τη γέννηση παιδιών βάσει της ηλικίας της μητέρας (κάτω των 30, που τελικά δεν ίσχυσε), κατάργηση της θεματικής εβδομάδας στα σχολεία για την έμφυλη ισότητα, δικαίωμα του κακοποιητή γονιού στη συνεπιμέλεια, ενώ, βάσει διαρροών, φαίνεται να εξετάζει και το ενδεχόμενο κατάργησης του όρου της συναίνεσης στον ποινικό κώδικα για τον βιασμό.

Αυτά σε συνδυασμό με μια εν γένει σεξιστική ρητορική (ο ίδιος ο πρωθυπουργός είχε δηλώσει πως οι γυναίκες δεν ενδιαφέρονται για την πολιτική και γι’ αυτό μετέχουν τόσο λίγες στην κυβέρνηση, όπως και ότι οι δουλειές του σπιτιού είναι γυναικείες), δείχνουν ποιες είναι και οι επικίνδυνες προθέσεις της κυβέρνησης στο «δημογραφικό πρόβλημα», όπως τίθεται το ζήτημα της μείωσης των γεννήσεων. Ο Άδωνις Γεωργιάδης, άλλωστε, όταν ρωτήθηκε σε εκπομπή του Ant1 για το συνέδριο, απάντησε πως μπορεί το σποτ να ήταν προσβλητικό, αλλά η ουσία είναι ότι το δημογραφικό είναι το νούμερο 1 εθνικό πρόβλημα και ότι «πρέπει να κάνουμε παιδιά στην Ελλάδα και να έχουμε Έλληνες».

Το ιδεολογικό πρόσημο του «δημογραφικού προβλήματος»

Το «δημογραφικό πρόβλημα», προφανώς, δεν αποτελεί απλά ένα γεγονός, αλλά οικοδομείται και του αποδίδονται αίτια, λύσεις και ρόλοι, όπως και σε κάθε δημόσιο πρόβλημα, βάσει των ιδεολογικών πεποιθήσεων των εκάστοτε δρώντων. Στη συζήτηση που κυριαρχεί σήμερα ορίζεται ως πρόβλημα, πρωτίστως για την οικονομία – τη συγκεκριμένη οικονομία της αγοράς, που χρειάζεται ολοένα και περισσότερα άτομα για την παραγωγή και την κατανάλωση για την ανάπτυξή της. Αντίστοιχα, οι αιτίες και οι λύσεις του κατασκευάζονται βάσει των κυρίαρχων στερεοτύπων, σεξιστικών για τον ρόλο των φύλων και τον σεξουαλικό προσανατολισμό, όπως και για την εθνικότητα. Έτσι, η ευθύνη για την υπογεννητικότητα αποδίδεται αποκλειστικά στις γυναίκες, που εστιάζουν το ενδιαφέρον τους σε άλλα ζητήματα, αντί να εκπληρώσουν τον επιζητούμενο κοινωνικό ρόλο της μητέρας, το δικαίωμα των ομόφυλων ζευγαριών στη δημιουργία οικογένειας δεν αναγνωρίζεται και οι γεννήσεις από αλλοδαπούς γονείς δεν συμπεριλαμβάνονται στις λύσεις του ζητήματος.

Ο σεξισμός, βέβαια, δεν έχει πάντα βίαιο πρόσωπο (π.χ. απαγόρευση των εκτρώσεων, που ακόμα και με αυτό φλέρταρε η ΝΔ μέσω του ευρωβουλευτή της Στ. Κυμπουρόπουλου), μπορεί να γίνει και «γλυκός», προωθώντας πολιτικές υποτιθέμενης στήριξης των γυναικών για τη μητρότητα, που στην πραγματικότητα, όμως, συντελούν στην αναπαραγωγή της έμφυλης ανισότητας. «Οι πολιτικές ισορροπίας εργασίας και προσωπικής ζωής χωρίς την ύπαρξη κατάλληλων υπηρεσιών, όχι μόνο δεν είναι αρκετά αποτελεσματικές, αλλά υπονομεύουν και την ισότητα των φύλων», εξηγεί στη μελέτη της, «Δημογραφία και πολιτικές για την οικογένεια υπό το πρίσμα του φύλου», η καθηγήτρια Κωνσταντίνα Δαβάκη.

Η μελέτη τονίζει πως όποια πολιτική λαμβάνεται για το ζήτημα, θα πρέπει να αναφέρεται και στα δύο φύλα, ώστε να μην δημιουργούνται, π.χ., εμπόδια στην εργασιακή ανέλιξη των γυναικών που θα λάβουν τη «βοήθεια» των μέτρων ευελιξίας στη δουλειά τους, αλλά που ταυτόχρονα θα σημαίνει πως δεν θα προτιμηθούν για τη στελέχωση υψηλότερων θέσεων, αλλά και μικρότερο μισθό. Παράλληλα, δε, σημαντικός παράγοντας για την απόκτηση παιδιών είναι να υπάρχει και στήριξη της πολιτείας με κατάλληλες υποδομές και μέτρα. Ενώ υπογραμμίζεται πως μέρος της λύσης για την Ευρώπη αποτελεί και η μετανάστευση, που ήδη έχει συμβάλλει στη γεννητικότητα της γηραιάς ηπείρου.

Η τεκνοποίηση είναι δυνατότητα, όχι αυτοσκοπός

Η καθιέρωση της άδειας πατρότητας στο αντεργατικό νομοσχέδιο, λοιπόν, δεν μπορεί να ρίξει ούτε στάχτη στα μάτια, όταν η κυβέρνηση παράλληλα θεσμοθετεί το 10ωρο και τις απλήρωτες υπερωρίες. Αντί να αντιλαμβάνεται τις γυναίκες σαν μηχανές αναπαραγωγής, αν ενδιαφερόταν πραγματικά για τη στήριξη όσων επιθυμούν να κάνουν παιδιά, θα έπρεπε να μεριμνήσει για την αύξηση του μισθού, τη μείωση των ωρών εργασίας, τη δημόσια παιδεία και υγεία, όπως και την ύπαρξη δημόσιων χώρων πρασίνου και αναψυχής, ώστε τα παιδιά να έχουν και μια ποιότητα ζωής, όχι απλά να υπάρχουν. Όπως, βέβαια, και για το δικαίωμα όλων των ανθρώπων στην τεκνοποίηση, ανεξαρτήτως σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου (στην Ελλάδα η παρένθετη μητρότητα είναι παράνομη για τα ομόφυλα ζευγάρια ανδρών, ενώ σε περίπτωση τεχνητής γονιμοποίησης ενός ομόφυλου ζευγαριού γυναικών, το παιδί συνδέεται νομικά μόνο με τη γυναίκα που το γέννησε). Και να αναγνωρίσει, βέβαια, τα παιδιά προσφύγων και μεταναστών, αλλά και όσους διαμένουν εδώ και χρόνια στη χώρα, ως πολίτες της, αντί να βάζει συνεχώς νέα εμπόδια στην πολιτογράφησή τους.

Βασικό, όμως, στο ζήτημα είναι, ακόμα και αν γίνουν όλα αυτά, να αντιληφθούμε πως «ο μηδενισμός του ποσοστού των γυναικών που δεν θα κάνουν κανένα παιδί», όπως αναφέρει, για παράδειγμα, η μελέτη «Δημογραφικές εξελίξεις και προκλήσεις» του Βύρωνα Κοτζαμάνη για τον ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ, δεν μπορεί να αποτελεί στόχο καμιάς πολιτικής. Οι γυναίκες, όπως και κάθε άνθρωπος, δεν υπάρχουν για να επιτελέσουν την αναπαραγωγή κανενός έθνους, οικονομίας και κοινωνίας. Αντίθετα, η οικονομική και κοινωνική δομή πρέπει να συντελούν στην αυτοπραγμάτωση των ανθρώπων. Και όσες γυναίκες δεν κάνουν παιδιά, ενώ μπορούν, δεν είναι παραπληροφορημένες. Απλά δεν θέλουν.

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην “Εποχή“