Ένας σιωπηλός πόλεμος για την εκμετάλλευση του βυθού των ωκεανών

Το Ναούρου είναι ένα νησί της Μικρονησίας στον Ειρηνικό ωκεανό. Είναι η μικρότερη ανεξάρτητη Δημοκρατία στον κόσμο! Μετά από μακρά περίοδο εξάρτησης και κηδεμονίας πρώτα από τη Γερμανία και έπειτα από την Αυστραλία, ανεξαρτητοποιήθηκε το 1968. Για να έχουμε ένα συγκρίσιμο μέγεθος έχει περίπου την έκταση των Σπετσών, αρκετά μικρότερο νησί από την Γαύδο. Οι 10.000 κάτοικοι ζούσαν για έναν περίπου αιώνα κυρίως από την εξόρυξη και εξαγωγή φωσφάτων. Πιο γνωστός διεθνώς κάτοικος ο παλιός αρσιβαρίστας Μάρκους Στίβεν. Οι φίλαθλοι με καλή μνήμη θα τον θυμούνται να κατακτά το ασημένιο μετάλλιο στο παγκόσμιο πρωτάθλημα άρσης βαρών της Αθήνας το 1999. Αργότερα έφτασε στο αξίωμα του Προέδρου ενώ παραμένει μέλος του 18μελούς κοινοβουλίου. Η έκταση είναι ελάχιστη όπως και οι φυσικοί πόροι. Το έδαφος αλλά και τα πλησιέστερα ύδατα είναι περιβαλλοντικά υποβαθμισμένα από την πολύχρονη εξόρυξη. Πρόσφατα η μικροσκοπική αυτή Δημοκρατία ήρθε να ταράξει τα διεθνή ύδατα ή για την ακρίβεια τους βυθούς των ωκεανών. Το γιατί το εξηγεί το παρακάτω άρθρο του Ιταλού δημοσιογράφου Simone Valesini.

Αν σας ρωτούσαν τι είναι το Ναούρου, πιθανότατα δεν θα γνωρίζατε πώς να απαντήσετε. Ωστόσο, αυτό το μικροσκοπικό μικρονησιακό κράτος ίσως άνοιξε την πόρτα σε μια επανάσταση που είναι πιθανό να θυμόμαστε για πολύ καιρό: την αρχή της εκμετάλλευσης της εξόρυξης του βυθού των ωκεανών. Πρόκειται για ένα νέο σύνορο το οποίο κάποιοι θεωρούν ως το μέλλον της τεχνολογίας και της πράσινης οικονομίας ενώ άλλοι το θεωρούν ως ένα επικίνδυνο άλμα στο σκοτάδι, το οποίο κινδυνεύει να καταστρέψει μερικά από τα τελευταία (σχεδόν) μη μολυσμένα οικοσυστήματα του πλανήτη μας.

Τη δεύτερη αυτή άποψη υποστηρίζει η IUCN, ή Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης, η οποία, κατά τη διάρκεια του ετήσιου συνεδρίου της που πρόσφατα πραγματοποιήθηκε στη Μασσαλία, ψήφισε με συντριπτική πλειοψηφία ένα ψήφισμα, με το οποίο ζητάει ένα μορατόριουμ για τις εργασίες εξόρυξης στον πυθμένα του ωκεανού.

Η Μικρονησία στο επίκεντρο της γεωπολιτικής

Τι ρόλο παίζει το Ναούρου, η μικρότερη ανεξάρτητη δημοκρατία του κόσμου, στη μάχη που μαίνεται για τη χρυσοφόρα υποβρύχια επιχείρηση; Τον Ιούνιο η κυβέρνηση του Ναούρου ζήτησε επίσημα από τη Διεθνή Αρχή Θαλάσσιου Βυθού (ή αλλιώς τον ISA, έναν φορέα που ιδρύθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη για τον έλεγχο όλων των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τα ορυκτά που υπάρχουν στους διεθνείς βυθούς) για να επιταχύνει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων σχετικά με κανονισμούς που θα πρέπει να ρυθμίζουν τις δραστηριότητες εξόρυξης στον πυθμένα του ωκεανού από ιδιώτες.

Ένα φαινομενικά αθώο αίτημα, το οποίο ωστόσο ενεργοποίησε μια ελάχιστα γνωστή ρήτρα της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας. Σύμφωνα με τη ρήτρα αυτή ο ISA σε μόλις δύο χρόνια οφείλει να απαντήσει και να έρθει σε συμφωνία για κάθε τέτοιο αίτημα. Όταν η προθεσμία των δύο ετών εκπνεύσει, το Ναούρου και ο βιομηχανικός εταίρος του σε αυτό το εγχείρημα, η καναδική εταιρεία Deep Green (μετονομάστηκε πρόσφατα σε The Metal Company), θα λάβει ένα (προσωρινό αλλά δεσμευτικό) πράσινο φως για τις εξορυκτικές τους δραστηριότητες.

Ουσιαστικά, εάν δεν επιτευχθεί συμφωνία τα επόμενα δύο χρόνια, είναι πιθανό πολλά κράτη να ακολουθήσουν το παράδειγμα του Ναούρου, ξεκινώντας την εκμετάλλευση του βυθού του ωκεανού σε μεγάλη κλίμακα, ελλείψει διεθνούς νομοθεσίας. Με ποιους κινδύνους; Εξαρτάται ποιον ρωτάς. Η Deep Green, για παράδειγμα, είναι μια εταιρεία που καθιστά την οικολογία σημαία της και θέλει να εξαγάγει τα ορυκτά που φυλάσσονται στους πολυμεταλλικούς όζους (ορυκτοί σχηματισμοί που καλύπτουν τον πυθμένα του ωκεανού, πλούσιοι σε κοβάλτιο, νικέλιο, χαλκό και άλλα σπάνια μέταλλα) για την απόκτηση πρώτων υλών με την οποία θα κατασκευάζονται μπαταρίες για ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Ο στόχος, επίσημα, είναι επομένως η καταπολέμηση της ρύπανσης και της κλιματικής αλλαγής, παρέχοντας ώθηση στον τομέα των πράσινων μεταφορών και μεταφέροντας τις εξορυκτικές επιχειρήσεις, οι οποίες είναι εξαιρετικά ρυπογόνες από μόνες τους, στα βάθη των θαλασσών. Αλλά οι κίνδυνοι, σύμφωνα με πολλούς ειδικούς και οικολόγους, υπερτερούν των πιθανών ωφελειών.

Ένα επικίνδυνο παιχνίδι

Στην πραγματικότητα, η επιστήμη τώρα αρχίζει να μελετά τις μορφές ζωής που κατοικούν στις βαθύτερες περιοχές των ωκεανών μας και με κάθε νέα ανακάλυψη ενισχύεται η ιδέα ότι οι βαθύτεροι βυθοί δεν είναι καθόλου ερημικοί και ακατοίκητοι κάμποι. Αντίθετα, πιθανότατα φιλοξενούν πολύπλοκα και σε μεγάλο βαθμό άγνωστα οικοσυστήματα, από τα οποία τα πολυμεταλλικά οζίδια αντιπροσωπεύουν ένα κρίσιμο κομμάτι. Για παράδειγμα το πιο συνηθισμένο είδος σε αυτά τα περιβάλλοντα είναι ένα μικροσκοπικό σφουγγάρι που ονομάζεται Plenaster craigi, το οποίο ζει προσκολλημένο στα πολυμεταλλικά οζίδια και φιλτράρει το νερό τρεφόμενο με τα οργανικά υλικά που προέρχονται από τα υπερκείμενα νερά.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, η έναρξη δραστηριοτήτων εξόρυξης στον πυθμένα του ωκεανού θα έκανε κυριολεκτικά το Plenaster craigi να εξαφανιστεί από τις περιοχές στις οποίες διεξάγεται και χωρίς δυνατότητα επιστροφής: τα οζίδια είναι ορυκτά σκυροδέματα που χρειάζονται εκατομμύρια χρόνια για να σχηματιστούν και μόλις καταστραφούν ο βιότοπος αυτών των σπόγγων θα εξαφανιζόταν για πάντα.

Φυσικά το πρόβλημα δεν σταματάει εδώ. Οι εξορυκτικές δραστηριότητες θα προκαλούσαν αναγκαστικά την απελευθέρωση χημικών και ιζημάτων σε μεγάλες ποσότητες, που θα μολύναν όχι μόνο τους βυθούς (των οποίων τα οικοσυστήματα είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στις αλλαγές), αλλά και τα πιο επιφανειακά νερά, τα οποία φιλοξενούν έναν τεράστιο όγκο μορφών ζωής (εκτιμάται ότι τα νερά κάτω από τα 200 μέτρα βάθος φιλοξενούν περίπου το 90% της βιόσφαιρας) και αποτελούν μέρος της τροφικής αλυσίδας για πολλά είδη που αλιεύονται για ανθρώπινη κατανάλωση, με κίνδυνο η ρύπανση όχι μόνο να καταστρέψει τη βιοποικιλότητα των θαλασσών, αλλά και να επιτρέψει σε επιβλαβείς ουσίες να εισέλθουν στην ανθρώπινη τροφική αλυσίδα.

Για τους παραπάνω λόγους, η Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης ψήφισε (με 81 υπέρ, 18 κατά και 28 αποχές) την πρόταση για διεθνές μορατόριουμ στην εμπορική εκμετάλλευση του βυθού, η οποία, όπως τεκμηριώνεται από την IrpiMedia, έρχεται όλο και περισσότερο στο επίκεντρο της προσοχής των εταιρειών του κλάδου. Το κείμενο ζητά από τα κράτη μέλη να υποστηρίξουν τη διακοπή όλων των ειδών των δραστηριοτήτων εξόρυξης εν αναμονή «της διενέργειας μιας αυστηρής και διαφανούς εκτίμησης των επιπτώσεων, των περιβαλλοντικών, κοινωνικών, πολιτιστικών και οικονομικών κινδύνων από τις εξορυκτικές εργασίες στα ύδατα με στόχο τη διασφάλιση της απόλυτης και αποτελεσματικής προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος».

Ορίζοντας έως το 2026

Περιμένοντας να δούμε τι συνέπειες θα μπορούσε να έχει η πρόταση, η μπάλα προς το παρόν περνά στον Isa, ο οποίος τεχνικά θα μπορούσε να ψηφίσει έναν οριστικό κανονισμό μέσα στα επόμενα δύο χρόνια, αναιρώντας τη ρήτρα που ενεργοποιήθηκε με το αίτημα του Ναούρου. Ωστόσο σύμφωνα με τον Γενικό Γραμματέα του ISA Michael Lodge η υπηρεσία δεν φαίνεται να βιάζεται.

Σε συνέντευξη του στο BBC, ο Lodge εξήγησε ότι εάν το Ναούρου και η The Metal Company υποβάλουν αίτηση για άδεια εξόρυξης μετά τα επόμενα δύο χρόνια, οι χρόνοι έγκρισης θα ήταν μεγάλοι. «Ακόμη και με τους ισχύοντες προσωρινούς κανονισμούς –εξήγησε ο Lodge– ένα αίτημα για εμπορική εκμετάλλευση θα αντιμετωπίσει μια μακρά πορεία προς έγκριση, γεμάτη ελέγχους και ισοζύγια». Οι προβλέψεις του Lodge μιλούν για άλλα δύο ή τρία χρόνια μέχρι να ολοκληρωθεί η διαδικασία, πάντως όχι πριν από το 2026 .

Παρά τις διαβεβαιώσεις, πολλοί πιστεύουν ότι αγώνας κατά της εξόρυξης στα βάθη του ωκεανού είναι τώρα μία μάχη με το χρόνο. Ο ISA, από την άλλη πλευρά, βρίσκεται στο εδώλιο του κατηγορούμενου λόγω των αδιαφανών διαδικασιών του, που συχνά βασίζονται σε συναντήσεις κεκλεισμένων των θυρών που δεν επιτρέπουν στους διεθνείς παρατηρητές να παρακολουθήσουν την κατάσταση. Μια συνήθεια που λογοκρίθηκε από την ίδια τη συνέλευση του ISA (όργανο στο οποίο συμμετέχουν όλα τα μέλη της Αρχής, σε αντίθεση με το Συμβούλιο και την τεχνική-νομική επιτροπή που έχουν μια πολύ πιο περιορισμένή εκλεκτική σύνθεση). Οι ενστάσεις αυτές όμως για την ώρα δεν λαμβάνονται υπόψιν.

Συντάκτης κειμένου: Simone Valesini
Μετάφραση: Άγγελος Ντάνος
Πρόλογος: Μανόλης Χατζηπαναγιώτου