Δίσκος Φαιστού: ένα όμορφο αίνιγμα 113 ετών

Του Μανόλη Χατζηπαναγιώτου

Στις 3 Ιουλίου του 1908 ο Ιταλός αρχαιολόγος Λουίτζι Περνιέ ανακάλυψε τον περίφημο δίσκο της Φαιστού. Ο δίσκος βρέθηκε σε ένα δωμάτιο-αποθέτη στο ανάκτορο της Φαιστού. Για περισσότερο από έναν αιώνα το εύρημα αποτελεί επιστημονική πρόκληση για αρχαιολόγους, γλωσσολόγους, αποκρυπτογράφους και πάμπολλες επιστημονικές ομάδες.

Πρόκειται για έναν στρογγυλό πήλινο δίσκο με επιγραφές και στις δύο πλευρές του. Η διάμετρός του είναι περίπου 15 εκατοστά ενώ το πάχος του περίπου 1 εκ. έχουν αποτυπωθεί 45 σύμβολα σε σπειροειδή διάταξη από την περιφέρεια προς το κέντρο. Συνολικά υπάρχουν 241 σύμβολα, 122 στην 1η πλευρά και 119 στη 2^η, καθώς βέβαια κάποια από τα 45 διαφορετικά σύμβολα επαναλαμβάνονται. Τα σύμβολα διαχωρίζονται και ομαδοποιούνται από κάθετες γραμμές που ίσως ορίζουν προτάσεις, στίχους ή παραγράφους.

Η αποτύπωση των συμβόλων έγινε με σφραγίδες ενώ ο πηλός ήταν ακόμη νωπός, γι’ αυτό και ο δίσκος της Φαιστού θεωρείται το παλαιότερο γνωστό δείγμα τυπογραφίας.

Το σύστημα γραφής και τα σύμβολα έχουν λίγο άστοχα ονομαστεί μινωικά ιερογλυφικά. Λέμε άστοχα γιατί τα σύμβολα δεν έχουν καμία σχέση με τα πασίγνωστα αιγυπτιακά ιερογλυφικά.

Οι απόπειρες χρονολόγησής του ποικίλουν. Η πιο πρώιμη χρονολόγηση τον τοποθετεί στον 19^ο αιώνα π.Χ. και η πιο όψιμη στα 1400 π.Χ. Επικρατέστερη όμως είναι μια χρονολόγηση γύρω στα 1600 π.Χ.

Κατά καιρούς η αυθεντικότητα του δίσκου έχει αμφισβητηθεί. Κάποιοι υποστήριξαν ότι πρόκειται για μία αρχαιολογική φάρσα. Η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα όμως αποδέχεται τον δίσκο ως αυθεντικό και δεν αμφισβητεί τη γνησιότητά του.

Η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β΄ λίγο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, έδωσε την ελπίδα ότι θα γίνει κατορθωτή η αποκρυπτογράφηση και της Γραμμικής Α΄ και των ιερογλυφικών του δίσκου. Ως τώρα όμως καμία προσπάθεια δεν απέδωσε καρπούς. Η Γραμμική Β΄ αποδείχθηκε τελικά κωδικοποίηση ελληνικής γλώσσας και τα πράγματα πήραν τον δρόμο τους με τη βοήθεια τόσο της γλωσσολογίας όσο και των τεχνικών αποκρυπτογράφησης οι οποίες κατά τον παγκόσμιο πόλεμο εξελίχθηκαν πολύ.

Η Γραμμική Α΄ όμως, όπως και τα ιερογλυφικά, φαίνεται ότι αποτυπώνουν μια προ-ελληνική γλώσσα για την οποία ακόμη δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτε. Λέμε σχεδόν γιατί τα τοπωνύμια (Κνωσός κ.ά.) έφτασαν ελάχιστα παραλλαγμένα στις μέρες μας. Τις προσπάθειες δυσχεραίνουν και τα ελάχιστα δείγματα τέτοιας ή παρόμοιας γραφής που ως τώρα έχουν βρεθεί.

Σύμφωνα με τις επικρατέστερες εκδοχές πρόκειται για συλλαβική γραφή και όχι για σύμβολα-λέξεις. Σχεδόν σίγουρα είναι κείμενο θρησκευτικού περιεχομένου. Πιθανώς αποτυπώνει ύμνο ή προσευχή γιατί κάποιες ομάδες συμβόλων επαναλαμβάνονται με κάποιο ρυθμό.

Πρόσφατα, το 2018, ο γλωσσολόγος δρ Γκάρεθ Όουενς, που εδώ και 30 χρόνια ζει στην Κρήτη, ανακοίνωσε ότι διάβασε πάνω από το 50% των συμβόλων. Θεωρείται ότι πρόκειται για κείμενο ή προσευχή που μιλάει για μια εγκυμονούσα θεότητα σχετική με τη γονιμότητα.

Τα παραπάνω ούτε είναι αποδεκτά από όλους ούτε αποτελούν μια πλήρη «ανάγνωση». Συμβάλλουν όμως πολύ στην προσδοκώμενη οριστική αποκωδικοποίηση.

Ως τότε αυτά τα 15 εκατοστά ψημένου πηλού θα αποτελούν το πιο λαμπρό έκθεμα του Μουσείου Ηρακλείου και το πιο περιζήτητο αναμνηστικό στα «σουβενιράδικα» του νησιού.

Πηγές: el.wikipedia, in.gr, iefimerida