Του Κίμωνα Τζον Αποστολάκη
Με το σύνθημα “Shal ket!” («Οι γέροι πρέπει να φύγουν!») οι Καζάκοι ξεχύθηκαν στους δρόμους στις 2 Ιανουαρίου, σηματοδοτώντας την αρχή των μεγαλύτερων διαδηλώσεων που είχε να δει η χώρα του Καζακστάν από την ανεξαρτησία της το 1991.
Όλα ξεκίνησαν στην πόλη Ζαναοζέν, όπου έλαβε χώρα μία διαμαρτυρία κατά της κυβερνητικής απόφασης για διπλασιασμό της τιμής του υγραερίου, το οποίο είναι και το κυρίαρχο καύσιμο της χώρας. Η διαμαρτυρία αυτή πολύ γρήγορα μαζικοποιήθηκε, γενικεύτηκε και εξαπλώθηκε σε ολόκληρη τη χώρα. Πλέον οι Καζάκοι δεν διαμαρτύρονταν μόνο για την τιμή του υγραερίου (εξάλλου ο πρόεδρος Τοκάγιεφ αμέσως μόλις αντιλήφθηκε την εξάπλωση των διαμαρτυριών εξήγγειλε μείωση του κόστους σε επίπεδο χαμηλότερο ακόμη κι από αυτό που ήταν πριν την αύξηση), αλλά διαμαρτύρονταν για ολόκληρο το πολιτικό σύστημα της χώρας. Οι τιμές των καυσίμων ήταν ένας καταλύτης που πυροδότησε μαζικές διαμαρτυρίες για μακροχρόνια παράπονα, σε μια χώρα όπου οι απλοί άνθρωποι συχνά παλεύουν να τα βγάλουν πέρα, ενώ η ελίτ κάνει πολυτελή ζωή.
Η ελίτ αυτή έχει εδραιωθεί ως ένα ιδιότυπο καθεστώς εδώ και τρεις δεκαετίες στην χώρα του Καζακστάν και είναι προϊόν του μέχρι πρόσφατα (2019) πρώην προέδρου και νυν υπεύθυνου του Συμβουλίου Ασφαλείας της χώρας, Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ. Το Καζακστάν με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης φαινόταν πως θα ήταν ίσως η μοναδική χώρα της Ένωσης που θα μπορούσε να αντεπεξέλθει μόνη της στο πλαίσιο του μετασοβιετικού μετασχηματισμού. Ήταν και είναι μία χώρα με μικρή πληθυσμιακή πυκνότητα, που όμως έχει υπέρογκο πλούτο σε φυσικούς πόρους, συμπεριλαμβανομένου του πετρελαίου, του φυσικού αερίου, του χαλκού, του άνθρακα και του ουρανίου. Ο προαναφερθείς Ναζαρμπάγιεφ, ανέλαβε Πρόεδρος της χώρας το 1991. Ευθύς εξαρχής ο Ναζαρμπάγιεφ σχεδίασε και κατάφερε την αδιαμφισβήτητη επικράτηση του ίδιου και του κύκλου του σε κάθε τομέα του πολιτικού και οικονομικού βίου της χώρας. Δημιούργησε ουσιαστικά ένα ιδιότυπο μονοπώλιο, στο οποίο παίζουν μέχρι σήμερα ρόλο τόσο ο κύκλος του όσο κι η οικογένειά του (ο γαμπρός του Ναζαρμπάγιεφ θεωρείται ότι κατέχει το μονοπώλιο στο πετρέλαιο και το φυσικό αέριο).
Ο Πρόεδρος Ναζαρμπάγιεφ διατηρήθηκε στην εξουσία από το 1991 έως το 2019. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίστηκε από καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εκτεταμένη διαφθορά, ανελευθερία Τύπου-λόγου και φυσικά με αρκετές αμφιλεγόμενες εκλογές (το 2015 επανεξελέγη με ποσοστό 97,7%). Η κατάσταση αυτή όμως δεν τελείωσε το 2019. Ο Ναζαρμπάγιεφ μπορεί να έφυγε από το αξίωμα του προέδρου όμως καθόρισε πολύ προσεκτικά τον διάδοχο του τον Τοκάγιεφ, ο οποίος θεωρείται μαριονέτα του.
Είναι σε αυτό το πλαίσιο που ο λαός του Καζακστάν – μέσω των εκτεταμένων διαμαρτυριών του – ζητάει ριζική αλλαγή κι ανατροπή του «καθεστώτος». Ο Πρόεδρος Τοκάγιεφ προς απάντηση των διαδηλωτών επέλεξε την δολοφονική καταστολή. Με το πέρας μίας βδομάδας από την απαρχή των διαδηλώσεων, τα επίσημα στοιχεία μετρούν περί τους 160 νεκρούς, 5.000 τραυματίες και υλικές ζημιές ύψους 175 εκ. ευρώ. Ο Τοκάγιεφ κατηγόρησε «συνωμότες με οικονομικά κίνητρα» και «τρομοκράτες» για την υποκίνηση των διαδηλώσεων. Την Τετάρτη 5 Ιανουαρίου, ο πρόεδρος Τοκάγιεφ έκανε έκκληση στον Οργανισμό της Συνθήκης Συλλογικής Ασφαλείας, ώστε να παράσχουν βοήθεια στην καταστολή του πραξικοπήματος, όπως χαρακτήρισε τις διαμαρτυρίες ο ίδιος. Ο Οργανισμός της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας είναι μία διακυβερνητική στρατιωτική συμμαχία ανάμεσα σε Ρωσία, Αρμενία, Καζακστάν, Κιργιζιστάν, Τατζικιστάν και Ουζμπεκιστάν. Ο Πρόεδρος Τοκάγιεφ απαίτησε την άμεση επέμβαση της Ρωσίας βάσει ενός άρθρου του Ο.Σ.Σ.Α. που έχει να κάνει με την καταπολέμηση της τρομοκρατίας.
Η έκκληση του Προέδρου απαντήθηκε γρήγορα από τον Ο.Σ.Σ.Α. και τη Ρωσία, η οποία ανέλαβε σχεδόν εξ ολοκλήρου την επέμβαση στο Καζακστάν. Η μεγάλης κλίμακας «αντιτρομοκρατική επιχείρηση», η οποία αποτελείτο από περίπου 2.500 κυρίως Ρώσους στρατιώτες, στέφθηκε με επιτυχία. Μιλώντας σε διαδικτυακή συνάντηση του Ο.Σ.Σ.Α. υπό την ηγεσία της Ρωσίας, χθες στις 10 Ιανουαρίου, ο Πρόεδρος Τοκάγιεφ δήλωσε ότι η τάξη έχει αποκατασταθεί στο Καζακστάν.
Βέβαια, αυτή η άμεση απάντηση και προθυμία της Ρωσίας για επέμβαση σε 3η χώρα, παρόλο που δεν ξαφνιάζει, γεννά ερωτήματα. Με την επίτευξη του στόχου των Ρώσων που ήταν η καταστολή της εξέγερσης του λαού το Καζακστάν και η διατήρηση του ολιγαρχικού καθεστώτος, οι ερωτήσεις που προκύπτουν στους Καζάκους είναι: Τι ρόλο θα παίξουν αυτές οι «κατοχικές δυνάμεις» στην χώρα; Πόσο θα μείνουν; Πόσο αξιόπιστος εμφανίζεται απέναντι στους εταίρους του ο Τοκάγιεφ σήμερα;
Αυτές οι ερωτήσεις σίγουρα θα απαντηθούν στην πορεία. Η ερώτηση για την προθυμία γρήγορης παρέμβασης της Ρωσίας στο Καζακστάν μπορεί να απαντηθεί συνοπτικά. Το Καζακστάν είναι μία χώρα αυτόνομη με τεράστιο πλούτο σε φυσικούς πόρους. Είναι μία χώρα σφήνα ανάμεσα σε δύο υπερδυνάμεις, τη Ρωσία και την Κίνα. Παρά τους παραδοσιακούς δεσμούς της με την Ρωσία, η Κίνα έχει απίστευτη επιρροή στην χώρα. Το Καζακστάν βρίσκεται στο επίκεντρο της πρωτοβουλίας «Μία ζώνη. Ένας δρόμος», η οποία είναι μία παγκόσμια στρατηγική επενδύσεων, κορωνίδα της εξωτερικής πολιτικής της Κίνας και του Σι Τζινπινγκ. Το Καζακστάν μάλιστα αρκετά νωρίς εκμεταλλεύτηκε τις επενδύσεις αυτές της Κίνας για τη δημιουργία του πετρελαιαγωγού Καζακστάν – Κίνα. Η άμεση παρέμβαση λοιπόν της Ρωσίας επιβεβαιώνει βάσει και της ανταγωνιστικότητας ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις (Ρωσία – Κίνα) πως επιδιώκει την επικράτησή της σε μία χώρα πλούσια όπου η Κίνα έχει βαθιά διεισδύσει.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν πως στο Καζακστάν, παρόλο που ο λαός θέλει και παλεύει για την ανατροπή ενός σαθρού συστήματος διακυβέρνησης, έτι μία φορά έχει μετατραπεί σε σκακιέρα επικράτησης επιρροής δύο υπερδυνάμεων. Εντούτοις, αρκετοί Καζάκοι έχουν δηλώσει σε ξένα Μέσα πως η πτώση του «καθεστώτος» είναι θέμα χρόνου και πως το «καθεστώς» με αυτές του τις κινήσεις δεν θα μπορέσει να λύσει το πρόβλημα. Θα μπορέσει μονάχα να παρατείνει την ύπαρξή του.
