Ο τελευταίος Τσάρος Νικόλαος Β’, μια ανάσα πριν την επανάσταση

Της Ελένης Τσολιά

Η βασιλεία του Νικόλαου Β’ (1868-1918) άρχισε μέσα σε μία λίμνη αίματος. Την μέρα της στέψης του χιλιάδες χωρικοί ποδοπατήθηκαν μέχρι θανάτου στην προσπάθειά τους να πάρουν τα αναμνηστικά δώρα που υποσχέθηκε ο καινούργιος τσάρος.

«Οι αμέσως πλησιέστεροι προς την φρουρά και τους αστυνομικούς, παρά την απαγόρευσιν εκ μέρους αυτών, επροχώρησαν, στην αρχή με δυνατή πίεση και κατόπιν με ορμή, προς τους σωρούς των δώρων επάνω στα ξύλινα τραπέζια-βάσεις. Οι Κοζάκοι και οι φρουροί προσπάθησαν να τους συγκρατήσουν, διότι το πνεύμα της ορμής άρχισε να μεταδίδεται και στους μετόπισθεν, αλλά τι ήτο δυνατόν να κάνουν εκατό περίπου άνθρωποι εναντίον πεντακοσίων χιλιάδων; Εντός ολίγων λεπτών η πρώτη εκείνη πίεσις, εκ μέρους του συγκεντρωμένου κόσμου, μετεβλήθη σε μια ακατάσχετη ορμή και τελικώς σε ένα άγριο ποδοπάτημα. Οι χωρικοί των πρώτων γραμμών, πιεζόμενοι από τον όγκο του πλήθους εις τα νώτα τους, ήταν αδύνατον να συγρατηθούν και να μείνουν στις θέσεις τους. Τα κύματα που ήρχοντο τους κατεπάτησαν, όπως και εκείνοι ποδοπατήθηκαν από τα αμέσως επόμενα και ούτω καθεξής. Τα ποδοπατήματα υπήρξαν μέχρι θανάτου. Ποιος είναι ο αριθμός των φονευθέντων ουδέποτε εγνώσθη, βεβαίως όμως – δυστυχώς – πρόκειται περί χιλιάδων. Ο ήλιος του Μαΐου εφώτισε μια σκηνή αφάνταστη αίματος και παραμορφωμένων ανθρωπίνων σωμάτων. Αι αρχαί του τόπου έξαλλοι και αλλόφρονες δεν υπήρχαν πλέον, διότι η φρίκη παρέλυσε τα πάντα, με την αστραπιαία καταστροφή (απόσπασμα από το βιβλίο «Η τελευταία των τσάρων. Η τελευταία μεγάλη δούκισσα αφηγείται και αποκαλύπτει», Ίων Βορρές).

Ο ρωσικός λαός βαθειά προληπτικός πίστεψε ότι αυτό ήταν κακός οιωνός για την βασιλεία του.

Μετά την τελετή ενθρόνισης, το ίδιο εκείνο βράδυ, ο καινούργιος τσάρος παρεβρέθηκε στη δεξίωση που παραχώρησε ο Γάλλος πρέσβης για να τιμήσει την ενθρόνιση του. Και ενώ ο τσάρος χόρευε λαμπροντυμένος,  την ίδια εκείνη ώρα μετέφεραν σε κάρα στοιβαγμένους εκατοντάδες νεκρούς και τραυματισμένους χωρικούς.

«Είδα από μακριά να πλησιάζει μία σειρά από εκείνα τα κάρα των χωρικών. Πάνω από τα κάρα ήσαν ριγμένα, ακατάστατα, μουσαμάδες και άλλα διάφορα πανιά, με προφανή σκοπό να σκεπάσουν το φορτίο που μετέφεραν. Κάτω όμως από τους μουσαμάδες και τα σκεπάσματα εφαίνοντο κρεμασμένα πολλά χέρια. Στην αρχή ενόμιζα πως ήταν χέρια ανθρώπων που μας χαιρετούσαν. Έπειτα πάγωσε το αίμα μου. Είχα διάθεση εμετού. Εξακολούθησα όμως να κοιτάζω αλλόφρων. Τα κάρα αυτά μετέφεραν νεκρούς και σώματα κομματιασμένα σε σημείο που να είναι αδύνατη η αναγνώρισις» (απόσπασμα από το βιβλίο «Η τελευταία των τσάρων. Η τελευταία μεγάλη δούκισσα αφηγείται και αποκαλύπτει», Ίων Βορρές).

Η μεγαλόπρεπη πρόσοψη του τσαρικού απολυταρχικού καθεστώτος έκρυβε πίσω της μια αγροτική, μη ανεπτυγμένη χώρα, στην οποία οι αγρότες, πάρα την κατάργηση της δουλοπαροικίας το 1861, ζούσαν στη φτώχεια όπως ακριβώς και οι βιομηχανικοί εργάτες τους οποίους οι καπιταλιστές εκμεταλλεύονταν απάνθρωπα. Στις 9 Ιανουαρίου του 1905, εξαθλιωμένοι εργάτες που βρίσκονταν σε απεργία κατευθύνθηκαν μαζί με τις οικογένειές τους προς τα χειμερινά ανάκτορα, κρατώντας εικόνες αγίων και πορτρέτα του τσάρου με επικεφαλής της πορείας έναν κληρικό, ψέλλοντας ύμνους και εκλιπαρώντας τον τσάρο να τους προστατέψει από τους καπιταλιστές, τους ιδιοκτήτες των εργοστασίων. Ήθελαν να παραδώσουν προσωπικά στον τσάρο τα αιτήματά τους, με την ελπίδα ότι θα τους προστατέψει. Ο τσάρος απάντησε με τις σπάθες και τα όπλα των πιστών φρουρών του, των τρομερών Κοζάκων. Η Πετρούπολη μετρούσε εκατοντάδες νεκρούς και χιλιάδες τραυματίες. Μαζί με την πορεία διαλύθηκε και ο παραδοσιακός μύθος του καλού τσάρου που προστατεύει τους υπηκόους του από τις αυθαιρεσίες. Η Κυριακή αυτή έμεινε στην ιστορία ως η ματωμένη Κυριακή.

Οι εργάτες διεκδικούσαν βελτίωση των όρων εργασίας, ο θρόνος έτριζε κι η επανάσταση ωρίμαζε, ενώ οι σύμβουλοι του καινούργιου τσάρου, ανεπαρκείς όπως και ο ίδιος, τον συμβούλευαν ότι για να ανακόψουν την επερχόμενη επανάσταση χρειαζόταν ένας σύντομος, νικηφόρος πόλεμος. Η προσάρτηση των αμφισβητούμενων εδαφών της Μαντζουρίας με τη βοήθεια του καινούργιου υπερσιβηρικού σιδηρόδρομου ήταν μια καλή ευκαιρία. Η Ιαπωνία όμως απάντησε με επίθεση. Ο τσαρικός στρατός ανεπαρκώς εξοπλισμένος και εκπαιδευμένος με διοίκηση ανίκανη, αντί για την γρήγορη νίκη στην οποία προσδοκούσαν έφερε την καταστροφή. Ενώ ο τσάρος μοίραζε στους στρατιώτες εικόνες αγίων και πίστευε στα θαύματα, στη ναυμαχία της Τσούσιμα ο Βαλτικός στόλος καταστράφηκε ολοσχερώς την ημέρα της επετείου της στέψης του αυτοκράτορα. Ένα ακόμα κακό σημάδι για την βασίλεια του Νικολάου Β’ που ο θρόνος του βυθιζόταν όλο και πιο πολύ στο αίμα των αθώων αγροτών, εργατών και στρατιωτών.

Ολόκληρη η οικογένεια Ρομάνοβ και μαζί της όλη η αριστοκρατία, ζώντας μια ζωή γεμάτη χλιδή, σε παλάτια χρυσά που όμως αποδείχτηκαν γυάλινα, ήταν εντελώς αποκομμένη από την πραγματικότητα .

Ο φαύλος κύκλος της βίας που ξεκινούσε από το παλάτι συνοδευόταν από θρησκοληψία και ο τσάρος ήλπιζε όλο και περισσότερο στα θαύματα. Ο Γριγκόριι Ρασπούτιν ήταν ένας από τους πολλούς «στράνικ» (странник), περιπλανόμενους προσκυνητές που υπήρχαν στην Ρωσία από τα μεσαιωνικά χρόνια μέχρι και τις αρχές του εικοστού αιώνα, ο οποίος κατάφερε να κερδίσει την εμπιστοσύνη της τσαρικής οικογένειας και να ασκεί μεγάλη επιρροή ακόμα και στον ίδιο τον τσάρο. Στους κληρικούς κύκλους της Αγίας Πετρούπολης ήταν γνωστός για τις προφητείες, τις θεραπευτικές ικανότητες και την πανουργία του. Αντιπροσώπευε την τριάδα: αμαρτία-μεταμέλεια-αγιότητα. Η επιρροή που ασκούσε στην τσαρική οικογένεια ήταν κάτι που εξόργισε τους αριστοκρατικούς κύκλους και δημιουργούσε μύθους για τον έκλυτο βίο του. Δολοφονήθηκε από  αριστοκράτες στο σπίτι του πρίγκηπα Γιουσούποβ, την παραμονή των Χριστουγέννων του 1916, των τελευταίων Χριστουγέννων της αυτοκρατορίας των Ρομάνοβ. Το πτώμα του αναδύθηκε και επέπλεε στον ποταμό με τα παγωμένα κοκκαλιασμένα χέρια του σηκωμένα προς τα πάνω. Στο πρόσωπό του πολλοί βλέπουν την προεπαναστατική Ρωσία: κάποιοι την Αγία Ρωσία που προσπαθεί να σωθεί με προσευχές και προφητείες και άλλοι μια χώρα βυθισμένη στη θρησκοληψία και τη διαφθορά.

Ο Νικόλαος Β’ είχε τον τίτλο του αυτοκράτορα πασών των Ρωσιών. Τίτλος που ηχούσε μάλλον ειρωνικά, μιας και ήταν ανίκανος να κυβερνήσει την Ρωσία που έβραζε σαν καζάνι. Δεν άργησε να μετατραπεί  από τσάρος Πασών των Ρωσιών σε κρατούμενο πολίτη Ρομάνοβ που εκτελέστηκε μαζί με την οικογένειά του το 1917 από τους επαναστάτες. Ο Νικόλαος ήταν ο τελευταίος τσάρος του οίκου των Ρομάνοβ και ο τελευταίος τσάρος της Ρωσίας. Η χώρα γύρισε σελίδα οριστικά και αμετάκλητα.