Η Νύχτα των Κρυστάλλων στη Γερμανία και στη Θεσσαλονίκη

Του Μανόλη Χατζηπαναγιώτου

Η 9^η Νοεμβρίου έχει καθιερωθεί ως Διεθνής Ημέρα κατά του Φασισμού και του Αντισημιτισμού. Το βράδυ της 9^ης Νοεμβρίου του 1938 ήταν η περίφημη Νύχτα των Κρυστάλλων. Ήταν ένα πογκρόμ κατά των Γερμανοεβραίων που είχε αρχίσει ήδη από το 1933 και το 1938 γνώρισε μια πρώτη κορύφωση.

Με αφορμή τη δολοφονία του γραμματέα της γερμανικής πρεσβείας στο Παρίσι, το ναζιστικό κόμμα εξαπέλυσε ένα μεγάλο πογκρόμ κατά του εβραϊκού στοιχείου. Καταστράφηκαν περίπου 2.000 συναγωγές και κοιμητήρια και λεηλατήθηκαν εκατοντάδες εβραϊκά καταστήματα. Οι άμεσες ανθρώπινες απώλειες είναι ένας απροσδιόριστος αριθμός ανάμεσα στους 90 και τους 200 ανθρώπους. Δεκάδες χιλιάδες όμως Εβραίοι στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου βρήκαν τον θάνατο άλλοι 2.500 άνθρωποι. Αντίστοιχα γεγονότα έγιναν και στην Αυστρία.

Κανένας βέβαια δεν μπορούσε να φανταστεί ότι τα γεγονότα αυτά δεν ήταν παρά το πρελούδιο της φρίκης του Ολοκαυτώματος…

Οι βιαιότητες αυτές προκάλεσαν αποτροπιασμό σε όλη τη Δύση και αρκετές χώρες ανακάλεσαν τους πρέσβεις τους από το Βερολίνο, ενώ κάποιες διέκοψαν τις διπλωματικές τους σχέσεις με τον Χίτλερ. Κανένας βέβαια δεν μπορούσε να φανταστεί ότι τα γεγονότα αυτά δεν ήταν παρά το πρελούδιο της φρίκης του Ολοκαυτώματος.

Οι αναγνώστες του κειμένου ας μην βιαστούν να εκδηλώσουν τον αποτροπιασμό τους μόνο για τους Γερμανούς ναζιστές. Αρκετά χρόνια πριν, οι Έλληνες αποδείχθηκαν πρωτομάστορες στις αντισημιτικές διώξεις.

Όταν η Μακεδονία απελευθερώθηκε από τους Τούρκους το 1912, οι Εβραίοι ήταν ακόμη ένα πολύ σημαντικό μέρος του πληθυσμού και της οικονομικής ζωής της Θεσσαλονίκης. Ήδη πριν από την απελευθέρωση αλλά και πολλά χρόνια μετά, η Πολιτεία και ο τοπικός Τύπος υποδαύλιζαν συχνά εθνοτικές διαφορές και ανταγωνισμούς. Η μεγάλη φωτιά του 1917 που κατέστρεψε μεγάλο μέρος της Θεσσαλονίκης αποδόθηκε από τις φήμες σε εβραϊκό σχεδιασμό. Στην πραγματικότητα, καταστράφηκαν και πολλές εβραϊκές φτωχογειτονιές. Οι φτωχοί Εβραίοι που είδαν τα σπίτια τους να καίγονται έστησαν παραγκομαχαλάδες έξω από το κέντρο της πόλης. Ένας τέτοιος οικισμός ήταν η συνοικία Κάμπελ στην Καλαμαριά όπου ζούσαν 220 οικογένειες.

Ο ανταγωνισμός οξύνθηκε μετά το 1922. Η συρροή χιλιάδων προσφύγων από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο δημιούργησε ένα ασφυκτικό πρόβλημα στην ανεύρευση στέγης και εργασίας. Ο εξαθλιωμένος προσφυγικός όχλος εύκολα έγινε ένας χειραγωγήσιμος στρατός για τον ελληνικό εθνικισμό.

Στις συνθήκες αυτές ιδρύθηκε το 1927 ένα φασιστικό μόρφωμα, αντίστοιχο της σημερινής Χρυσής Αυγής. Η Εθνική Ένωσις Ελλάς (Ε.Ε.Ε.) ήταν ευρύτερα γνωστή ως Τρία Έψιλον και οι οπαδοί της ως Τριεψιλίτες. Χρηματοδοτήθηκε από εμπόρους και επιχειρηματίες της Θεσσαλονίκης, ακραιφνείς εθνικιστές και αντισημίτες. Είχαν σοβαρό συμφέρον από την εξόντωση του ακμαίου τότε εβραικού εμπορίου. Καθοδηγήθηκε ιδεολογικά από μέρος του τοπικού βενιζελικού Τύπου. Όπως προειπώθηκε, στρατολογήθηκαν μαζικά χιλιάδες φτωχοί Πόντιοι, οι οποίοι ήλπιζαν κι αυτοί ότι η εκδίωξη του εβραϊκού στοιχείου θα δημιουργήσει ζωτικό χώρο για αυτούς.

Το 1931, η εφημερίδα Μακεδονία (βενιζελική τότε) διέδωσε μια ψευδή φήμη ότι οι εκπρόσωποι του αθλητικού σωματείου Μακάμπη Θεσσαλονίκης υποστήριξαν φιλοσλαβικές θέσεις σε κάποιο συνέδριο στη Βουλγαρία.

Η Τρία Έψιλον εξόπλισε έναν όχλο προσφύγων και επιτέθηκε σε τρεις-τέσσερις εβραϊκές φτωχογειτονιές με στόχο τον εμπρησμό τους και την πλήρη καταστροφή τους. Οι Εβραίοι υπεραμύνθηκαν της ζωής τους και της περιουσίας τους όπως και όσο μπορούσαν. Δεν τα κατάφεραν στον οικισμό Κάμπελ της Καλαμαριάς. Οι ξύλινες παράγκες παραδόθηκαν στις φλόγες και όλη τη νύχτα έγιναν απίστευτες βιαιότητες και βανδαλισμοί. Τα αποπάσματα χωροφυλακής και στρατού που εστάλησαν, αντί να αποκαταστήσουν την τάξη, συμμετείχαν και αυτά στο πογκρόμ. Όλα αυτά γίνονται δύο χρόνια πριν την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, επτά χρόνια πριν από τη Νύχτα των Κρυστάλλων!

Το φίδι δεν επώασε το αυγό του μόνο στο Βερολίνο.

Τον επόμενο χρόνο στη σχετική δίκη θα αθωωθούν όλοι οι πρωτεργάτες της ΕΕΕ. Το 1933, οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης θα πραγματοποιήσουν ειρηνική διαμαρτυρία για τις διώξεις του Χίτλερ στη Γερμανία. Η Τρία Έψιλον, ενθαρρυμένη από την ατιμωρησία, θα κάνει αντιδιαδήλωση υπέρ του Χίτλερ με αγκυλωτούς σταυρούς κ.τ.λ. Το φίδι δεν επώασε το αυγό του μόνο στο Βερολίνο.

Κάθε 9 Νοέμβρη, λοιπόν, ας μην μνημονεύουμε τη Νύχτα των Κρυστάλλων ως μια μακρινή θηριωδία Γερμανών. Η Νύχτα είχε πέσει χρόνια πριν και στην Ελλάδα. Η Νύχτα μπορεί να πέσει παντού ανά πάσα ώρα και στιγμή, αν αμελούμε να ρίχνουμε παντού το φως της δημοκρατίας και της συνύπαρξης.