Περιήγηση στα ελληνόφωνα χωριά της Ιταλίας: Τα τραγούδια σώζουν μια γλώσσα που πεθαίνει

Του Νίκου Λάζαρη

Ώρα 2:30 στο λιμάνι της Πάτρας. Αναμονή για επιβίβαση στο πλοίο. Το ταξίδι ξεκινάει στις 5:30 και οι ώρες περνούν αργά. Με το φαγητό και τον ύπνο η υπομονή μας μεγάλωσε. Το πρωί μας βρήκε ξεκούραστους με την εικόνα της απέναντι στεριάς. Στο λιμάνι του Μπάρι επιβιβαζόμαστε στο αυτοκίνητο και μπροστά μας οι ανοιχτοί δρόμοι της Ιταλίας. Μεγάλη η χαρά μας που ακόμη μια φορά επισκεπτόμαστε την αγαπημένη χώρα.

Αυτή όμως τη φορά ο προορισμός είναι συγκεκριμένος: «Νότια Ιταλία». Πρώτη στάση στο Alberobello (Αλμπερομπέλο) για καφέ και για να θαυμάσουμε τις παράξενες στέγες των σπιτιών, τα περίφημα Trulli (Τρούλοι) . Είναι ένα χωριό ιδιαίτερο με τις απολήξεις των σπιτιών να σχηματίζουν τρούλους χτισμένους με πέτρες και στολισμένους με παράξενα σύμβολα για προστασία όπως λένε από το κακό μάτι και την κακοτυχία. Ο τρόπος αυτός χτισίματος χρησίμευε και στο να γλιτώνουν φόρους καθότι η στέγη μπορούσε να συναρμολογηθεί αλλά και να αποσυναρμολογηθεί εύκολα. Έτσι, όποτε επισκέπτονταν την περιοχή φοροεισπράκτορες, αποσυναρμολογούσαν την σκεπή και δεν χρεώνονταν ως σπίτια.

Μετά από αυτή την ενδιαφέρουσα στάση, ξανά στο αυτοκίνητο και ύστερα από μια περίπου ώρα «κατηντήσαμεν» στο Λέτσε, μια όμορφη μπαρόκ πόλη γνωστή και ως «Φλωρεντία του Νότου». Το απόγευμα γνωρίσαμε την πόλη και φάγαμε στην ελληνική ταβέρνα.

Το επόμενο πρωί ξεκινήσαμε για μια κοντινή στο Λέτσε περιοχή, την περιοχή του Σαλέντο. Μετά από μισή ώρα περίπου μια επιγραφή στην άκρη μιας πόλης μας καλωσορίζει: “Grecia Salentina- Kalos irtate”.

Είμαστε στην Calimera (Καλημέρα), σε ένα από τα ελληνόφωνα χωριά της περιοχής. Η περιήγηση στην πόλη ήταν αρκετά ενδιαφέρουσα με την μεγαλύτερη συγκίνηση στο λαογραφικό μουσείο της περιοχής, όπου ένας τυφλός γέρος μας καλωσόρισε στην τοπική διάλεκτο, τα griko: «Καλός ίρτατε, είμαστε Έλληνες, είμαστε αντέρφια, δυστυχώς είμαστε οι τελευταίοι». Οι νέοι αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν για να βρουν δουλειά και φοίτησαν σε ιταλικά σχολεία. Ευτυχώς υπάρχει ακόμη ο πολιτιστικός σύλλογος που ονομάζεται Ghetonia (Γειτονιά) και κάποια μουσικά συγκροτήματα που τραγουδούν σε αυτή τη γλώσσα και ουσιαστικά αυτά τη συντηρούν καθ’ ότι το ιδιώμα αυτό δεν έχει γραφτεί ποτέ. Τα συναισθήματα ανάμικτα. Αποχαιρετίσαμε την Καλημέρα με την επιγραφή που υπάρχει στο πάρκο της πόλης: ZENI SU EN ISE ETTU STI KALIMERA (Ξένη δεν είσαι εσύ εδώ στην Καλημέρα).

Κατά την παράδοση το όνομα «Καλημέρα» δόθηκε από κάποιον περιηγητή ο οποίος όταν έφτασε στο χωριό, συνάντησε μια γριούλα και την ρώτησε πώς ονομάζεται το χωριό. Αυτή, νομίζοντας ότι την χαιρετάει, τον χαιρέτησε κι αυτή λέγοντάς του «καλημέρα».

Μετά από λίγα χιλιόμετρα ένα νέο καλωσόρισμα “kalos irtate”. Είμαστε στο χωριό Sternatia (Στερνάτια). Αφού ήπιαμε καφέ στο “Litari” (Λιθάρι) περιηγηθήκαμε στο χωριό όπου οι περισσότερες επιγραφές ήταν στα griko και στα ελληνικά. Έντονο το ελληνικό στοιχείο και εδώ. Πολιτιστικός σύλλογος, ένα μουσικό συγκρότημα με το όνομα «Αστέρια» κ.τ.λ. Οι ντόπιοι μάλιστα το χωριό το ονόμαζαν «Χώρα» στα ελληνικά.

Σειρά είχε το Martano (Μαρτάνο) όπου ψωνίσαμε και δοκιμάσαμε τοπικά προϊόντα από το «Αρτοπωλείο». Η μεγάλη ταμπέλα στα ελληνικά και ο ιδιοκτήτης απόγονος Γκρεκάνων που μιλούσε πολύ καλά τη γλώσσα μας.

Επόμενη στάση μετά από λίγα χιλιόμετρα το «Καστράκι των Ελλήνων» ή “Castrignano Dei Greci”. Παρκάραμε στη «Βία Αλώνια» και χαθήκαμε στα στενά του χωριού όπου από ένα Καφέ ακουγόταν μουσική. Το τραγούδι έλεγε «έλα, έλα μου κοντά» και εγώ είμαι «μανάκο» (μοναχός). Εκτός από τη μουσική είχε και ωραίο παγωτό και δεν υπήρχε λόγος να αντισταθούμε. Παραδοθήκαμε στο τραγούδι και στη γεύση.

Ακολούθησαν τα επόμενα χωριά: Tzollino (Τζολίνο), Corigliano D’ Otranto (Κοριλιάνο Ντ’ Οτράντο), Martignano (Μαρτινιάνο) και Melpignano (Μελπινιάνο). Τέλος φτάσαμε στη Galatina (Γκαλατίνα) όπου και θα διανυκτερεύαμε.

Είχαμε τελειώσει την επίσκεψή μας στο ένα τμήμα της Μεγάλης Ελλάδας, της “Magna Grecia”, που βρίσκεται στο τακούνι της ιταλικής χερσονήσου, στην Απουλία, στην περιοχή του Σαλέντο. Είναι τα εννιά εναπομείναντα ελληνόφωνα χωριά.

Το συμπέρασμά μας ήταν ότι τα τραγούδια συντηρούν μια γλώσσα που χάνεται με γρήγορους ρυθμούς και είναι κρίμα. Η επόμενη μέρα θα ξεκινούσε με την επίσκεψή μας στις πόλεις και τα χωριά της Καλαβρίας.